Nieuwe NDE-bestuursvoorzitter Menno Rasch: ‘Dit jaar focus op verbinding wetenschap en erfgoedorganisaties’
Menno Rasch, directeur Digitale Infrastructuur bij het KNAW Humanities Cluster, heeft begin 2025 het voorzittersstokje overgenomen van Eppo van Nispen tot Sevenaer, directeur van Beeld & Geluid. In een interview vertelt Menno over zijn speerpunten voor dit jaar. Bovenaan staat de samenwerking tussen wetenschap en erfgoedorganisaties.
Menno Rasch. Foto: Vera Duivenvoorden
Dit is het NDE-bestuur
Het NDE-bestuur bestaat uit de directeuren van zes nationale collectiehoudende instellingen: KB, nationale bibliotheek, KNAW Humanities Cluster, Nationaal Archief, Beeld & Geluid, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Nieuwe Instituut. Zij heten ook wel ‘landelijke knooppunten’ omdat ze vanwege hun specifieke taken en expertise mensen en organisaties in hun domein kunnen samenbrengen en vertegenwoordigen. Als nationale instellingen kunnen juist zij helpen bij het bereiken van de doelen van de Nationale Strategie Digitaal Erfgoed. Het voorzitterschap van het NDE-bestuur wisselt jaarlijks.
Aangescherpte Nationale Strategie
Het jaar kon niet beter beginnen, zegt Menno Rasch, nu er een nieuwe Nationale Strategie Digitaal Erfgoed 2025-2028 ligt. Als bestuurslid zag hij van dichtbij dat het hele Koninkrijk input leverde en dat het Netwerk Digitaal Erfgoed en het ministerie van OCW de strategie met deze input hebben aangescherpt. ‘Er ligt een geactualiseerde koers waar we als netwerk én ministerie samen naartoe willen. Dit heeft de banden verder verstevigd.’
Geen slapend netwerk
‘Het Netwerk Digitaal Erfgoed heeft zich als samenswerkingsvorm opnieuw uitgevonden met de geactualiseerde Nationale Strategie,’ vindt Menno. ‘Het Netwerk Digitaal Erfgoed moet steeds zijn waarde bewijzen. Het is een netwerk zonder eigen pand en voordeur – logisch voor een organisatienetwerk.’
‘Alle partijen, van museum tot maker van software, werken samen aan één doel: digitaal erfgoed beschikbaar maken voor een brede groep gebruikers. De afgelopen tien jaar heeft het netwerk al vele stappen gezet, en de geactualiseerde Nationale Strategie geeft het weer een nieuwe vibe – het wordt echt nooit een slapend netwerk.’
Toegang tot academisch erfgoed
Wat spreekt Menno het meeste aan in de geactualiseerde Nationale Strategie? ‘De aandacht voor toegankelijkheid van erfgoed voor onderzoekers! Als een van de landelijke knooppunten in het netwerk staat KNAW Humanities Cluster voor het beschikbaar stellen van al dat mooie digitaal erfgoed voor wetenschappelijk onderzoek. Maar publiekstoegang vinden we ook heel belangrijk.’
‘Waar het publiek een gebruikersvriendelijke zoekinterface nodig heeft, willen onderzoekers datasets kunnen downloaden, beheren en verrijken. Dit zijn voor het KNAW Humanities Cluster belangrijke uitgangspunten bij de verschillende projecten die we uitvoeren.’
Behoefte aan data
‘Het ontwikkelen van een infrastructuur voor geesteswetenschappers is complex omdat ze uiteenlopende behoeften hebben. Een taaltechnoloog heeft andere eisen dan een handschriftenonderzoeker. Maar ze delen één behoefte: toegang tot data.’
‘In vele projecten wordt er gewerkt aan deze toegang tot erfgoeddata. Denk aan het project Republic, waar op de website Goetgevonden.nl alle stukken van de oude Staten-Generaal zijn gedigitaliseerd en doorzoekbaar gemaakt. Of het project Globalise, waar miljoenen scans van documenten uit het VOC-archief voor onderzoek worden ontsloten. In SSHOC-NL wordt, samen met de sociale wetenschappen, ook gewerkt aan een basisinfrastructuur voor de geesteswetenschappen, waar andere projecten op verder kunnen bouwen.
‘Mijn afdeling Digitale Infrastructuur speelt een grote rol in al deze projecten, waarin onderzoeksinstellingen en erfgoedorganisaties samenwerken. Het doel? Onderzoekers in staat stellen om grote hoeveelheden data veilig en ethisch verantwoord te analyseren en met elkaar te verbinden.’
Voor publiek en wetenschappers
‘Naast dit grote project werken we met andere organisaties aan Oorlog voor de Rechter, dat het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), het grootste oorlogsarchief van Nederland, digitaal toegankelijk maakt voor publiek én wetenschappers. Dit project heeft een grote maatschappelijke impact. Onze rol is het voorbereiden van de data voor online gebruik.’
Aandachtspunten voor 2025
‘Het Netwerk Digitaal Erfgoed zou een stevigere rol kunnen krijgen in projecten die digitaal erfgoed met een infrastructuur voor wetenschappers toegankelijk willen maken. Als voorzitter van het bestuur wil ik hier komend jaar de aandacht op vestigen. Daarbij gaat het om twee vragen. Hoe kunnen erfgoedorganisaties hun publieksdiensten, zoals websites, zo inrichten dat ook wetenschappers er blij van worden. En hoe kunnen wetenschappelijke projecten zo worden opgezet dat de resultaten bruikbaar zijn voor erfgoedorganisaties?’
Voorbeeldfunctie
‘Verder denk ik dat we de rol van de zes landelijke knooppunten van het NDE kunnen aanscherpen, vooral als het gaat om de voorbeeldfunctie naar hun eigen sector. En dan moet ik kritisch naar mijn eigen organisatie en vooral naar mezelf kijken.’
‘De meeste knooppunten hebben al stappen gezet op het gebied van de Digitaal Erfgoed Referentie Architectuur (DERA), die bijdraagt aan het uitvoeren van de Nationale Strategie Digitaal Erfgoed. Ook wij gaan hier nu mee aan de slag.’
APK
‘De zogeheten DERA-scan die we gaan doen, zal ons een spiegel voorhouden: dragen we met onze organisatie voldoende bij aan de doelstellingen van de Nationale Strategie? Bestuurscollega Arjan de Zeeuw van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed noemde deze scan een APK – een mooie vergelijking, want een examen kun je uitstellen, een APK niet.’
‘Ook voor onze organisatie is er dus werk aan de winkel. Een uitgelezen moment om onze voorbeeldfunctie waar te maken en verdere stappen te zetten in de uitvoering van de Nationale Strategie.’
Op de hoogte blijven?
Gerelateerd nieuws
