Hoe het begon

Het Nationaal Archief heeft een mooie dataset met gegevens van bemanningsleden die in de achttiende eeuw met de VOC meevoeren, zegt Lodewijk Petram, senior research data manager bij het Huygens Instituut. ‘Wij hebben die data verrijkt (zie kader) en wilden er het grote publiek op een laagdrempelige manier kennis mee laten maken. Denk dan vooral aan de verhalen die in deze dataset verborgen zitten. Zo kwamen we terecht bij Studio Louter en Dirk Bertels.’

‘Een prachtig project,’ zegt Dirk. Hij heeft eerst vanuit Studio Louter en later vanuit zijn eigen Studio Bertels dit project ontworpen en geproduceerd. ‘Met visualisaties in augmented reality maken we de gegevens van de VOC inzichtelijk voor een groot publiek zodat het een meer inclusief beeld krijgt van de geschiedenis. Ook is het een mooie manier om nieuwe wetenschappelijke kennis naar de samenleving te brengen.’

Leerzame lessen

Lodewijk heeft als wetenschapper een rol gehad in het ontwikkelingsteam van de ‘VOC Data Experience’. ‘Heel waardevol,’ zegt Dirk. ‘Lodewijk dacht niet alleen mee, hij kon bijvoorbeeld ook nieuwe vragen die tijdens het project oprezen inzichtelijk maken. Zo was ik benieuwd naar de geldstromen binnen de VOC.’

‘Door een andere “trechter” op de data los te laten kon ik die geldstromen duidelijk maken,’ vult Lodewijk aan. ‘Fantastisch dat dat mogelijk was,’ zegt Dirk. Het heeft hem de ogen geopend: ‘Ik dacht altijd dat data slechts een bouwsteen was en dat je het daarmee moest doen. Maar dankzij Lodewijk weet ik nu dat je data op verschillende manieren kunt modelleren en daardoor tot nieuwe inzichten kan komen.’

Ook voor Lodewijk bood het project nieuwe inzichten. ‘Ik ging ervan uit dat datavisualisaties simpel moeten zijn: als je een datavisualisatie ziet moet je ’m meteen snappen. Maar Dirk zegt juist: het mag best complex zijn, want zo dwing je mensen er langer bij stil te staan. Zo beklijft de informatie ook beter.’

Diverser beeld van de data

‘Met alleen datavisualisaties vertelden we nog niet het hele verhaal van de VOC-opvarenden,’ zegt Dirk. ‘Daarom hebben we bij de data-experiences verschillende experts betrokken. Zo konden we ook een meer inclusief verhaal presenteren.’

Een mooi voorbeeld: verschillende bemanningsleden hadden zich bij de aanmonstering voorgedaan als man, maar bleken uiteindelijk een vrouw te zijn. Om die reden werden ze, aldus de soldijboeken, ontslagen. Een bemanningslid werd zelfs pas na bijna drie jaar ‘ontmaskerd’ als vrouw. Dirk: ‘Erfgoedprofessional Dyonna Benett vraagt zich in een van de data-experiences af of deze persoon zich geen vrouw voelde en mogelijk queer was. Zo kijk je weer heel anders tegen de data aan.’

Toekomst

De VOC Data Experience was tot voor kort in Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam te zien. Binnenkort kan het publiek van het Maritiem Museum Rotterdam tot midden 2022 ervan genieten. Daarna zal de experience een verdere rondreis maken. ‘Dit project kwam tot stand met subsidie van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie. We werken nu aan een vervolgaanvraag omdat we het bereik ervan willen vergroten. Misschien ook in een onderwijsomgeving,’ zegt Dirk.

‘Op de Wereldtentoonstelling in Dubai zag ik heel veel datavisualisaties,’ besluit Dirk. ‘Vijf jaar geleden zou je bijvoorbeeld nog een bol met stipjes erop laten zien. Nu gaat het erom de echte data te tonen. Een data-expert is dus een wezenlijk nieuwe toevoeging aan ons team om dit soort experiences te kunnen maken – en hier ontmoeten wetenschap en creatieve industrie elkaar. Het is voor mij het “nieuwe zijn”. Eerst beschikte ik alleen over gegevens, maar ik had Lodewijk nodig om er ook echt een dataverhaal van te kunnen maken.’