Van veilige weg naar onbekend terrein

‘Ik heb meerdere keren overwogen om te werken met erfgoedcollecties, maar uiteindelijk val ik toch vaak terug op mijn eigen beelden,’ vertelt Maaike Meindertsma. ‘Ik film mezelf, of een beweging, of een omgeving, – en vanuit dat persoonlijke archief ontstaat nieuw werk.’

Die terughoudendheid komt voort uit praktische vragen over het auteursrecht en de context waarin beelden gebruikt kunnen worden. ‘Stel dat je een beeld hebt van het Verzetsmuseum met een oorlogscontext. Kan je dat zomaar combineren met een beeld van een zwemdiploma? Het is dus eigenlijk ook een ethische vraag die ik mezelf stel.’

Toeval opzoeken

In de MEE-residentie krijgt ze de ruimte om actief digitale archieven te verkennen. ‘Ik ben heel breed begonnen, door simpelweg het internet op te gaan, beelden tegen te komen en daar vragen bij te stellen.’ Die werkwijze sluit aan bij haar artistieke praktijk: ‘Ik werk vaak met toeval en willekeur. Je gaat met een camera op pad, en iets wat je per ongeluk opneemt, blijkt ineens goed uit te pakken.’

Hoe komt iets in een archief?

Een onverwachte ontdekking deed Maaike toen ze haar Friese geboorteplaats Joure intypte op de site van het Fries Film & Audio Archief. Ze stuitte op een filmpje van een koninklijk bezoek – maar wat haar echt intrigeerde was iets anders: ‘Op de achtergrond hoor je degene die filmt een alledaags gesprek voeren. Dat heeft misschien helemaal geen historische waarde, maar juist dat vind ik interessant.’

Het riep grotere vragen op: ‘Wat komt er wel en niet in een archief terecht? In het filmpje zie je zes anderen die allemaal hetzelfde filmen. Hoe is dit ene filmpje in het Fries Film & Audio Archief terechtgekomen?’

Grijze gebieden ontdekken

Een ander voorbeeld: een foto van tientallen dozen op een perron. ‘De beschrijving meldde dat er weinig goederenvervoer was op dat station. Maar als ik had gezocht op “dozen”, had ik dit beeld nooit gevonden.’ Maaike zoekt bewust naar zulke grijze gebieden: beelden waarvan de beschrijving niet overeenkomt met termen waarop kunstenaars zoeken – of beelden die te donker zijn om goed te zien wat erop staat.

Digitale kunstruimte

Samen met twee andere kunstenaars richtte ze WILLOW Online Art Space op: een digitale kunstruimte waar ze in 2024 een programma maakten rondom digitaal archiveren. Ze onderzochten onder meer de politieke, ecologische en narratieve kanten van archivering, en sloten af met een online tentoonstelling. ‘In mijn residentie wil ik reflecteren op vragen als: Kan een online of digitaal archief eigenlijk wel op dezelfde manier functioneren zoals een fysiek archief? Of zijn nieuwe werkmethoden nodig?’

Meer materiaal beschikbaar dan verwacht

Een eye-opener in haar eerste maand? ‘Er is meer erfgoed, ook Fries erfgoed, beschikbaar om te hergebruiken dan ik had verwacht! Verder is er vanuit archieven een verlangen dat kunstenaars ermee aan de slag gaan.’ Tegelijk merkt ze dat ook bij kunstenaars de interesse groeit. ‘De vraag is: Hoe breng je beide partijen samen?’

Van onderzoek naar creatie

Maaike bevindt zich nog in een onderzoeksfase, waarin veel vragen opkomen. Maar ze stuurt wel aan op concrete resultaten: een audiovisuele installatie met archiefbeelden en een logboek of kunstenaarsboek waarin ze haar ontdekkingen bundelt. ‘Het wordt misschien wel een soort handleiding voor andere makers,’ zegt ze over haar ontdekkingsreis van vragen stellen en antwoorden zoeken in deze nieuwe wereld.