Podcast Paulus en De Nijs op reis: Samenwerking brengt digitaal erfgoed tot leven in Limburg

Beluister de podcast

Deze podcastaflevering is te beluisteren via Spotify en via SoundCloud.

Of lees de transcriptie

Kirsten: Ik heb er zo’n zin dat het eindelijk eens voorjaar wordt.

Ronald: Ik verlang er ook zo naar. De eerste zonnestralen komen al door.

Kirsten: Ja, eindelijk. Ronald, Kerkrade, Museumplein 2. We staan voor het Discovery Museum.

Ronald: En waarom, vraag je je af. De provincie Limburg doet het hartstikke goed als het gaat om digitaal erfgoed. Ze hebben de Nationale Strategie Digitaal Erfgoed vertaald op regionaal niveau. En allerlei erfgoedinstellingen zijn er nu druk mee bezig.

Kirsten: Dus ze doen het goed. Wij zijn in een van de zuidelijkste musea, denk ik, Kerkrade. En jij zei van tevoren: ‘Ze hebben hier ontzettende lol’.

Ronald: Ze hebben hier inderdaad ontzettende lol. Daar bedoel ik eigenlijk mee: Linked Open Limburg.

Kirsten: L.O.L.

Ronald: Het is een soort infrastructuur waarmee ze al het digitaal erfgoed met elkaar kunnen verbinden.

Kirsten: We gaan vandaag voor de allereerste keer een digitaal-erfgoed-coach interviewen. Ben je zenuwachtig?

Ronald: Nee, misschien Wouter Daemen wel. Want Wouter is het aanspreekpunt in Limburg voor alle kleine en middelgrote erfgoedinstellingen. En hij gaat ons meer vertellen.

Kirsten: Eerste de trappen af. Daar gaat-ie.

Kirsten: Dit is dus een museum waar je van alles kan ontdekken. Ik had het even opgezocht: leren, onderzoeken, ontdekken, aarde, wetenschap en techniek.

Ronald: Nou, en dat is straks een mooie verbinding met het digitaal erfgoed.

Kirsten: Waar is hij nou, Wouter Daemen? Je had toch om half één een afspraak staan?

Ronald: Om half één. Maar ik zie hem daar al staan.

Wouter: Hé, daar zijn jullie. Goedemiddag.

Kirsten: Je was er al.

Wouter: Ik was al even een rondje aan het lopen. Kirsten: Jij werkt hier niet. Jij bent de digitaal-erfgoed-coach hier in de provincie. In een provincie die het heel goed doet, hè?

Wouter: We doen ons best om gezamenlijk invulling te geven aan het verbinden van digitaal erfgoed.

Kirsten: Waarom werkt het zo goed hier met die Limburgcollectie?

Wouter: Ik denk omdat van meet af aan zowel de instellingen heel goed samen optrekken, als dat de Provincie van begin af aan heeft gezegd: ‘Nou, dit is een kant die we op willen. Hoe kunnen we samen met jullie kijken hoe we verder komen in die ontwikkeling?’

Ronald: En de Nationale Strategie was daarin leidend?

Wouter: Dat was superfijn. Dat was eigenlijk het vertrekpunt voor zowel de Provincie als voor die instellingen. Omdat je daarmee heel heldere kaders hebt, een heel helder uitgangspunt waar al die organisaties door het ondertekenen van het NDE-manifest bijvoorbeeld zich achter hebben geschaard. En ook de Provincie heeft gezegd: ‘Nou, dat is de landelijke richtlijn die wij provinciaal verder gaan inkleuren.’

Kirsten: Wat is het nou precies, die Limburgcollectie?

Wouter: Het is eigenlijk de term die wij gebruiken als verzamelnaam voor alle collecties uit en over Limburg. Collecties die onder andere hier, maar ook in het Limburgs Museum, in het Sociaal Historisch Centrum en in andere archieven en museale instellingen prachtig opgeborgen liggen in depots. Maar door digitaal te gaan werken kun je dwars door die muren heen. En kun je verbindingen gaan leggen tussen al die collecties overal binnen Limburg… en zelfs met collecties buiten Limburg, maar wel met een Limburgs thema of een Limburgs onderwerp.

Museumbezoeker tegen haar zoontje: Even kijken, we kunnen de film starten door op de knop te drukken. Doe jij dat eens… Ja, die knop.

Stem zegt in het gestarte filmpje: We hadden niks, we hadden geen wasmachine, we hadden geen stofzuiger. Wij hadden helemaal niks.

Museumbezoeker: Wat dat betreft is het voor een huisvrouw tegenwoordig wel een hemel van verschil.

Kirsten: Wouter, hier staat een schoolklas; wat merkt die er nou van dat dit digitaal erfgoed hier al zo goed werkt?

Wouter: Nou, we zijn nu nog vooral bezig ervoor te zorgen dat straks, als we die collecties beter met elkaar kunnen verbinden, mensen, ongeacht welke vraag ze hebben over de Limburgse geschiedenis, dwars door al die collecties heen verbindingen kunnen gaan leggen. Dus dat ze niet meer in al die verschillende collecties hoeven te gaan zoeken… of eerst moeten uitvinden: ‘Moet ik nu bij dat museum zijn of bij dat archief of in die bibliotheek?’ Maar dat de grenzen van die collecties niet meer belemmerend zijn voor het beantwoorden van je vragen.

Museumbezoeker tegen haar zoontje: We hebben wel heel veel dingen uitgeprobeerd, hè? Dat is het leukste, alles uitproberen, filmpjes kijken.

Ronald: Wouter, jij bent digitaal-erfgoed-coach. Wat houdt dat precies in?

Wouter: In bijna iedere provincie zit een digitaal-erfgoed-coach. Heel simpel gezegd helpen wij erfgoedorganisaties bij het beter houdbaar, bruikbaar en vindbaar maken van digitaal erfgoed.

Ronald: Dat is een mondvol, hè?

Kirsten: Dit is echt een dagtaak. Hoe pak jij je rol?

Wouter: Voor een deel werken wij vraaggestuurd. Dus iedereen die zich bezighoudt met erfgoed, van heemkundekring tot bibliotheek, tot archief, kan bij ons terecht met vragen.

Ronald: En wat voor vragen krijg je bijvoorbeeld?

Wouter: Dat kan een heel praktische vraag zijn: ‘Wij willen onze collectie digitaal beschikbaar gaan stellen. Welke stappen moeten wij daarvoor gaan zetten?’ Het kunnen ook vragen zijn als: ‘Wij willen kinderen en schoolklassen benaderen. En we weten dat die heel veel met digiborden werken. Hoe zorgen wij er nu voor dat de klas of de school bij ons in het dorp materiaal op een dusdanige manier krijgt aangeleverd dat ze het op dat digibord kunnen gebruiken?’

Kirsten: Wat als jij er niet zou zijn geweest? Wat was er dan hier in de provincie niet gebeurd?

Wouter: Nou, in z’n algemeenheid denk ik: als de digitaal-erfgoed-coaches er niet waren geweest, zou de kloof tussen de kleinere erfgoedorganisaties, die vaak volledig zijn aangewezen op vrijwilligers, en de grote professionele organisaties, die makkelijker aansluiting vinden bij bijvoorbeeld zo’n Nationale Strategie, nog groter zijn geworden. En ik denk dat het onze taak is om ervoor te zorgen dat iedereen, van groot tot klein, mee kan doen in die Nationale Strategie.

Kirsten tegen museumbezoeker: Wat gaan jullie luisteren op de tv?

Museumbezoeker: Wij kijken nu naar een heel oude televisie. Die ziet er anders uit dan die bij ons thuis.

Zoontje van museumbezoeker: Die is veel dunner. En dit is gewoon een grote bak.

Kirsten: Wouter, doet het je goed als je al die kinderen hier ziet? Dit moet je hart toch sneller doen slaan als coach?

Wouter: Jazeker. Alles wat wij doen is uiteindelijk gericht op de gebruikers. En dan is het helemaal leuk als je dit soort jonge gebruikers hier rond ziet lopen en aan de slag ziet gaan met al het erfgoed.

Ronald: Nou zijn het grote, maar ook kleine instellingen die meedoen?

Wouter: We bieden alle erfgoedorganisaties, groot en klein, de gelegenheid om aan te sluiten. Dus de professionele museumorganisaties zoals het Discovery Museum. Maar we bieden die mogelijkheid ook aan heemkundekringen en vrijwilligersmusea, bijvoorbeeld door ze heel praktisch toegang te geven tot een professioneel collectiebeheersysteem. We bieden ze zo de mogelijkheid om hun collecties op een goede manier te beschrijven. Op die manier kunnen zij aanhaken en straks met die superlokale collecties dat provinciale verhaal nog verder invullen.

Ronald: En dat collectiebeheersysteem heeft een naam, hè?

Wouter: Het Limburgs Erfgoednet.

Kirsten: Ik kan me voorstellen dat dat als heemkundekring best ingewikkeld is. Er zijn misschien maar een paar vrijwilligers die daar werken?

Wouter: Het leuke is dat door op een soortgelijke manier te gaan werken, ze ook veel beter in de gaten krijgen wat de toegevoegde waarde ervan is.

Kirsten leest een kaartje in het museum voor: ‘Welke beestjes wonen er op mijn lichaam?’

Wouter: Een goede vraag.

Kirsten: Je kunt hier van alles ontdekken.

Wouter: Ik weet niet of we die vraag straks als eerste kunnen gaan beantwoorden zodra we de collecties gekoppeld hebben.

Kirsten: En deze: ‘Kun je geluid laten verdwijnen.’ Ja hoor, let maar op.

[Geluid podcastopname wordt abrupt afgebroken]

Wouter: Als je vraagt waarom het zo goed gaat hier in Limburg, dan is dat, denk ik, vooral door de kracht van samenwerking. Dat we elkaar gevonden hebben in die gezamenlijke doelstelling om samen naar zo’n netwerk van verbonden digitaal erfgoed toe te werken. Het Discovery Museum is een van de musea die daar super actief mee aan de slag zijn gegaan. Dit museum heeft echt de handschoen opgepakt. Eigenlijk kun je het het beste aan dit museum zelf vragen. Ik zie Serge Langeweg lopen die hier werkzaam is. Ik zou het hem vragen.

Kirsten: Dit heet de Schatkamer en jij staat hier midden in de Schatkamer, Serge. Waar staan we voor?

Serge: We staan hier in onze Schatkamer, ons open depot, waarin we de topstukken uit onze collectie laten zien. We staan hier voor een vitrine met Maastrichts aardewerk.

Kirsten: In Kerkrade?

Serge: In Kerkrade. Misschien vreemd dat er in Kerkrade zoveel Maastrichts aardewerk te zien is. Maar we zijn daar heel erg trots op.

Kirsten: Ah, een klein gevoeligheidje hebben we meteen al te pakken. Jij bent hier conservator en coördinator, Serge?

Serge: Coördinator collectie en erfgoed. Ik houd me bezig met alles wat met het beheer van de collectie te maken heeft.

Kirsten: Dit is allemaal keramiek. We zien hier een prachtige collectie achter glas: schalen, potten, pannen, noem maar op. Dit moet allemaal worden gedigitaliseerd? Hoe anders is het geworden nu jullie met die Limburgcollectie aan de gang zijn gegaan?

Serge: We zien hier onder andere een servies dat in 1925 is ontworpen door Willem Rozendaal voor Sphinx: het servies Serail. En dat is eigenlijk een mooi voorbeeld hoe wij met de collectie willen omgaan. Het gaat ons niet zozeer om dat servies straks te laten zien op onze website, maar om verbanden te leggen. Rozendaal heeft later ook bij Kristalunie Maastricht gewerkt. Daar heeft hij glazen siervoorwerpen gemaakt. En daar ligt een link. En nu is het leuke van linked open data dat je de link ook kunt gaan leggen buiten de eigen collectie. Dus daarmee wordt het verhaal veel rijker. Je zou kunnen denken: bij het Sociaal Historisch Centrum ligt het archief van Sphinx.

Kirsten: In Maastricht?

Serge: In Maastricht. Daar bevindt zich informatie over dit servies. Je kunt kijken in catalogi, in prijscouranten. Als je iets over het productieproces wilt weten, kun je naar het Limburgs Museum in Venlo, met een prachtige collectie bedrijfsfilms.

Kirsten: Alles linken dus?

Serge: Alles met elkaar linken – en zo wordt het verhaal steeds rijker.

Ronald: En jullie werken geheel volgens de NDE-principes? Serge, er ging een wereld voor je open?

Serge: Jazeker. We zitten met z’n allen in een werkgroep, waar ook een aantal mensen bij zitten die echte data-experts zijn. En dat ben ik niet; ik ben historicus, dus ik moet het meer van de inhoud hebben. Maar het leuke van die werkgroep is dat die expertises allemaal bij elkaar komen. De data-experts zetten het gebouw neer, die maken de architectuur. Vervolgens moet dat worden ingericht – en dan komen de conservatoren om de hoek kijken.

Kirsten: Wouter, hoe lang zijn jullie hier in de provincie al bezig met digitaal erfgoed?

Wouter: Nou, het is lastig om een exacte startdatum te noemen, maar we zijn toch al zeker vijf jaar bezig met het toewerken naar en stappen zetten in deze ontwikkeling.

Ronald: Dan hebben we het over het startpunt. Is er ook een eindpunt?

Wouter: Een heel goede vraag. Ik denk dat het nooit klaar is.

Ronald: Nooit klaar?

Wouter: Nee, digitalisering is niet iets wat erbij komt of een project met een begin- en einddatum, maar echt een continu proces. We staan hier tussen allemaal prachtige objecten die continu zorg en aandacht nodig hebben. Het is een perfect depot waar ze onder de juiste condities worden bewaard. Hetzelfde geldt voor digitaal erfgoed. Ook daar moet je goed voor blijven zorgen. Je moet het duurzaam opslaan, op een goede manier beschrijven. En zeker wat betreft de verbinding tussen die collecties is dat echt mensenwerk, het resultaat van samenwerking. En daar zijn we pas net mee begonnen, zou ik bijna willen zeggen.

Kirsten: Waar krijg je wel eens buikpijn van?

Wouter: Dat we met z’n allen die aandacht en die focus kunnen blijven houden. Er gebeurt veel achter de schermen, uiteindelijk allemaal met als doel die gebruiker in het achterhoofd. Maar we hebben nog enorm veel werk te verzetten en ik hoop dat we daar met z’n allen hard aan blijven werken.

Kirsten: Heb jij veel van andere provincies geleerd of leren de provincies van jou? Hoe werkt dat?

Wouter: Dat vind ik wel echt de winst van het Netwerk Digitaal Erfgoed: we leren ongelooflijk veel van de andere provincies. Zeker van onze buurprovincies Brabant en Gelderland, waar men al jarenlang enorm hard aan de weg timmert als het gaat om digitaal erfgoed. En ik hoop dat we niet alleen maar iets kunnen halen, maar ook steeds meer kunnen brengen binnen dat netwerk. En ja, dat maakt het ook zo leuk en zinvol om in zo’n netwerk samen te werken.

Kirsten: Het is gewoon wennen aan de rust hier bij de uitgang, hè?

Wouter: Het is wel even je oren tot rust laten komen.

Kirsten: Zeg eens eerlijk, het is bommetje vol met kinderen.

Wouter: Dat is echt fantastisch om te zien op een vrijdagmiddag.

Kirsten: En daar gaat het uiteindelijk om.

Wouter: Dit is uiteindelijk de allergrootste belofte die boven dat verbinden van het digitaal erfgoed staat, namelijk dat we al die kinderen die hier nu binnen zijn kunnen bereiken en dat ze aan de slag kunnen met al dat erfgoed.

Ronald: Dat is je grootste wens?

Wouter: Daar doen we het voor, en als je zo hard bezig bent om al die collecties aan elkaar te verbinden en de systemen op orde te brengen, dan kun je dat af en toe wel eens bijna vergeten, maar uiteindelijk doe je het allemaal voor die gebruikers.

Kirsten: Heel erg bedankt, hè?

Wouter: Leuk dat jullie er waren!

Kirsten: Dankjewel, Wouter.

Ronald: Dankjewel!

Kirsten: En vergeet niet veel lol te hebben!

Wouter: Nee, what’s in a name.

Kirsten: Door de draaideur weer naar buiten.

Ronald: Het zit er weer op.

Kirsten: Nou, veel gezien en wat een goed verhaal, hè?

Ronald: Geweldig. Als je ziet dat in 2019 de Provincie Limburg en de erfgoedorganisaties die handschoen hebben opgepakt. En als je nu ziet wat er allemaal al ligt, dat is echt geweldig.

Kirsten: Gewoon goed gedaan.

Ronald: Heel inspirerend om te horen.

Kirsten: Ronald, het was fijn.

Ronald: Dankjewel, ik stap weer in de trein.

Kirsten: Je hebt nog een vlaai gekocht, zag ik? Wat voor soort?

Ronald: Met kersen.

Kirsten: Lekker.

Ronald [lacht]: Ha, je houdt er toch niet van?

Kirsten [lacht]: Ik ben niet van de kersen. Maar vlaai is sowieso altijd lekker.

Ronald: Oké. Goeie reis terug!

Kirsten: Dank je. Doei!