Theaterproductie ‘Op klompen door de dessa’: waarom archiefmateriaal zo belangrijk voor deze voorstelling is

Picture this: je loopt als theaterbezoeker een huis binnen en ziet op de deurmat een brief liggen. Het is een oproep voor hoofdpersoon Sybren om met andere jonge soldaten de onafhankelijkheidsoorlog in toenmalig Nederlands-Indië de kop in te drukken. Door in lades en kastjes rond te neuzen ontdek je dagboeken, brieven, foto’s en officiële documenten zoals inlichtingenrapporten en politieverslagen. Ze laten zien hoe het leven van Sybren er in de periode 1946 tot 1949 als soldaat uit zal zien. Welkom bij de theatervoorstelling ‘Op klompen door de dessa’.

Immersief theater

Dit is een immersieve vorm van theater, legt producent Danny van Zuijlen uit. ‘Als bezoeker zit je niet op een stoel naar de voorstelling te kijken, maar maak je er samen met de acteurs onderdeel van uit. Het is een zintuiglijke ervaring, waarbij je het Indië van toen ruikt, de tropische hitte voelt en oude filmbeelden en radio-opnames tot je neemt. En waarbij je, zoals gezegd, papieren documenten door je handen laat gaan.’

Op onderzoek uit

Om het verhaal meer op de lokale geschiedenis te laten aansluiten is de voorstelling steeds aangepast aan de provincie waar het gezelschap speelde. ‘Hiervoor hebben we veel onderzoek gedaan. Netwerk Oorlogsbronnen, onze hoofdpartner, opende de deuren bij de provinciale archieven. Zo lazen we dat Zeeuwse soldaten in 1946 als een van de eerste groepen Nederlanders – en veelal als vrijwilligers – werden ingezet. Bij deze jongemannen heerste toen nog de gedachte dat ze vanuit een koloniale gedachte “ons” Indië gingen bevrijden.’

Oproepen op Facebook

Om nog meer herinneringen op te halen hebben Danny en zijn collega’s oproepen op Facebook geplaatst. ‘Dat leverde extra lokaal materiaal van historische verenigingen op. In het Noord-Hollandse dorpje De Kwakel bleek bijvoorbeeld een inzamelingsactie te zijn gehouden om de soldaten in Indië sigaretten te sturen. Het zijn die kleine, menselijke verhalen die de geschiedenis zo tastbaar maken.’

Nederlandse beeldvorming

Wat Danny nog het meest verrast heeft, is de beeldvorming van de Nederlandse ‘politionele acties’ om het koloniale gezag te herstellen. ‘We kwamen erachter dat het Polygoon-journaal Indische filmbeelden kocht van Australische makers, maar er allerlei heftige scenes zoals vuurgevechten voor de Nederlandse kijker uitknipte. Ook vonden we persfoto’s die door overheidscensuur de kranten nooit hebben gehaald. Deze doorgekraste tijdsbeelden hebben we in onze voorstelling een plaats gegeven.’

‘Kopieën, hè!’

En het beeld van de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog vanuit het Indische perspectief? ‘Daarover hebben we in Nederlandse archieven weinig tot niets terug kunnen vinden. Graag hadden we ook archieven in Indonesië bezocht, maar door coronaperikelen kwam het er niet van. Desalniettemin boden de Nederlandse archieven, waar we steeds heel hartelijk werden ontvangen, veel bruikbaar historisch materiaal. Eigenlijk is dit het belangrijkste onderdeel van de voorstelling. Kopieën hè, niet de originelen,’ zegt Danny lachend. ‘De documenten stellen je als bezoeker in staat je eigen beeld van deze onafhankelijkheidsoorlog te vormen.’