Podcastgast Boudewijn Koopmans (Amsterdam Time Machine): Tijdreizen door de Amsterdamse geschiedenis

Beluister de podcast

Deze podcastaflevering is te beluisteren via Spotify en via SoundCloud.

Of lees de transcriptie

Ronald: We lopen nu op de Kloverniersburgwal.

Kirsten: Jij hebt hier vroeger gewoond, hè?

Ronald: Wel in Amsterdam, maar niet in het centrum.

Kirsten: Weet jij wie er vroeger in je huis woonde?

Ronald: Nee, want de laatste woning was een nieuwbouwwoning.

Kirsten: En nu in Rotterdam?

Ronald: Dat weet ik eigenlijk ook niet.

Kirsten: Ik vraag het omdat we vandaag op bezoek gaan bij Boudewijn Koopmans. En die is iets aan het ontwikkelen zodat je door de tijd kan reizen?

Ronald: Boudewijn is bezig met de Amsterdam Time Machine. En daarmee kun je inderdaad straks in elke eeuw uitstappen. Tenminste, dat is de bedoeling.

Kirsten: We staan bijvoorbeeld nu voor deze kerk uit 1614, en dan kan je in die tijd uitstappen en kijken hoe de straten eruitzagen?

Ronald: Ja, en nagaan welke mensen er woonden, wat ze deden, wat voor beroepen ze uitoefenden.

Kirsten: Het verhaal van die mensen.

Ronald: Exact.

Kirsten: Hier is het, hè?

Ronald: Hier is het.

Kirsten: Waarom gaan we naar de UvA, de Universiteit van Amsterdam?

Ronald: Omdat de Amsterdam Time Machine daaraan verbonden is.

Kirsten: Naar binnen, hè?

[Geluid van een klok die 12 uur slaat]

Kirsten: We hadden om 12 uur afgesproken?

Ronald: En het is precies 12 uur.

Kirsten: Nog even wachten!

Kirsten: Goedemorgen. Wij komen voor Boudewijn Koopmans.

Boudewijn: Hé, hallo. Wat leuk dat jullie er zijn. Welkom in het Bushuis van de UvA. Eigenlijk lijkt me het leukste om direct naar buiten te gaan. Want de geschiedenis ligt hier letterlijk op straat.

Kirsten: Nou, laten we gaan, dat is goed.

Ronald: Vertel, de Amsterdam Time Machine, wat houdt het precies in?

Boudewijn: Het is een droom om virtueel tijdreizen door de geschiedenis van Amsterdam mogelijk te maken. En die droom is geïnspireerd door een onderzoeksgroep die in 2013 de Venetië Time Machine heeft bedacht. Venetianen legden eigenlijk alles vast. En als je dat digitaliseert, dan kan je dat op een heel mooie manier tot leven brengen.

Kirsten: Dus het gaat over digitaal erfgoed, want daar maken wij die podcast ook over.

Boudewijn: Dat is toevallig.

Kirsten: Dat is toevallig hè? Maar stel nou, je hebt nog nooit gehoord van deze tijdmachine. Hoe leg je dat nou in twee zinnen uit? Dat gaat-ie…

Boudewijn: Dat digitaal erfgoed brengen wij tot leven door allemaal bijzondere visualisaties. Dus dat je bij wijze van spreken een huis uit 1800 kan binnenstappen. En dan kan uitvinden wie er woonde, wat er gebeurde, of er werd gewerkt, wat er speelde op straat.

Kirsten: Dus je kunt als een soort Google Earth met die time machine hier over deze brug, langs deze gracht lopen en kijken wat was er drie eeuwen geleden gebeurde?

Boudewijn: Ik zie het voor me dat je met een schuifje de tijd selecteert waar je in geïnteresseerd bent. En dat je dan zegt: ‘Oké, hier wil ik meer van weten.’ En dan moet die tijd tot leven komen. Dat kunnen foto’s zijn, misschien een video voor recente geschiedenissen. Maar als je teruggaat in de middeleeuwen en later, dan moet je het doen met visualisaties. We hebben hele goede mensen die dat kunnen. Maar ook natuurlijk schilderijen, prenten, noem maar op.

Ronald: Het klinkt natuurlijk huge. Maar je kan niet in een keer de hele Amsterdamse geschiedenis in kaart brengen. Waar begin je met zo’n timemachine?

Boudewijn: We beginnen klein, stap voor stap. We hebben nu drie plekken in Amsterdam waar we gaan graven. En één daarvan is hier vlakbij. Dat is de Joodse buurt. En we zijn ook actief in Amsterdam-Zuidoost; en we zijn druk bezig met zestig jaar Bijlmermeer.

Ronald: Dus niet alleen de verre geschiedenis, maar ook de actuele, nieuwe geschiedenis?

Boudewijn: Yes, en dan stellen we ons ook nog ten doel om de geschiedenis te verbinden met vraagstukken van nu. Terugkijken is heel interessant en leuk. Maar wat betekent dat voor het Amsterdam van de toekomst?

Ronald: Een voorbeeld?

Boudewijn: We zijn bezig met de natte kant van de stad. We kijken hier uit op een gracht. Amsterdam heeft altijd enorm zijn best gedaan om het evenwicht tussen water, dat natuurlijk aan alle kanten om ons heen ligt, en de behuizing goed te houden. En er wordt nu zoveel gebouwd dat we soms wel eens vergeten dat dat evenwicht er nog steeds moet zijn. Sommige panden liggen letterlijk te laag, te diep in de klei. Dus door terug te kijken kan je ook mensen bewust maken.

Kirsten: Waar gaan wij naartoe, Boudewijn?

Boudewijn: Wij moeten ons even langs een van de vele werkzaamheden in de stad wurmen. En dat is ook wel grappig…

Kirsten: Want we gaan nu de Joodse wijk in, hè?

Boudewijn: Ja, klopt. Die Joodse wijk is zo genoemd omdat in het begin van de 17e eeuw heel veel Portugese Joden hier naartoe kwamen. Die konden hier vrij hun cultuur, hun geloof beleven en ook flink handelen. Want Amsterdam is altijd een stad geweest van de handel.

Kirsten: Voordat we je echt niet meer verstaan, want ze zijn hier volgens mij aan het baggeren of zo midden in de stad, hoe heet het huis waar we naartoe gaan?

Boudewijn: We lopen naar het De Pinto Huis. En dat is genoemd naar de familie De Pinto, een van die Portugese sefardische families. En dat Pinto Huis heeft alle stormen van de tijd doorstaan. En daar wil ik jullie graag mee naartoe nemen.

Kirsten: Misschien wel leuk om te zeggen wat er, je ruikt het al, rechts van het Pinto Huis zit, Ronald?

Ronald: Nou, één keer raden: een coffeeshop.

Kirsten: En voor de rest is het allemaal nieuwbouw om ons heen.

Boudewijn: Het Pinto Huis is het enige oude gebouw dat overgebleven is. Het is een witte raaf. Het is ook een wit pand. Heel mooi, indrukwekkend. En dit pand, dat zie je dus op foto’s van begin jaren zeventig helemaal alleen in een kale vlakte staan. Want toen wilde de gemeente Amsterdam in de vaart der volkeren vooruit. Modernisering. Dus er werd een metro aangelegd. En daar moest van alles voor worden gesloopt. De halve Nieuwmarktbuurt is gesloopt. Totdat de strijd van bewoners zo sterk werd, dat ze zijn gestopt. Dus dat Pinto Huis is gespaard gebleven.

Kirsten: Wat kun je nou dadelijk als je die Amsterdam Time Machine gebruikt met dit huis? Want ik zie het al van buiten. Mooie prachtige witte gevel.

Boudewijn: Wat ik voor me zie is dat je dit huis kunt scannen met je telefoon. En dat je dan kan kiezen: ik wil terug naar 1850. En dan wil ik eigenlijk dat je kan zien hoe de buurt er destijds uitzag. Dus je kan bij wijze van spreken 360 graden rondkijken. Ik wil weten wie er toen woonde, welke familierelaties er waren, wat voor werk er werd gedaan. Dus eigenlijk wil je die tijd tot leven brengen. En dat niet alleen voor 1850. Maar ook voor 1780 en voor 1920. Maar misschien ook wel die Nieuwmarktrellen. Wat gebeurde er toen? Waarom was het zo fel? Wat waren de redenen dat er zo’n strijd werd geleverd? Waarom moest alles worden gesloopt? Heel interessant.

Kirsten: Het was een strijd tussen mensen die het erfgoed wilden behouden. En mensen die zeiden: ’Nee hoor, we gaan de metro aanleggen.’

Boudewijn: Mensen die wilden de metro aanleggen. Geen kleine, bochtige straatjes meer, maar gewoon een vierbaanssnelweg dwars door de stad. Dat is wel achterhaald. Maar er zijn nog steeds buurten in Amsterdam, zoals de Bijlmer, waar nog heel veel wordt gesloopt. Waarbij ook mensen zeggen: ‘Waarom moet het allemaal plat?’

Ronald: Het gaat er dus vooral om verhalen vertellen over de panden, over de historie? En dan kom je op geschiedenisfeiten, maar ook op de verhalen erachter?

Boudewijn: En dan kom je dus op dat delen van het digitaal erfgoed. We willen eigenlijk al die verhalen die er in al die archieven zitten, niet alleen bij Stadsarchief Amsterdam, maar ook in museale collecties. En dan niet alleen over Rembrandt en andere bekenden, maar ook over de gewone man. Je moet misschien wat dieper graven, maar je wilt dus eigenlijk al die archieven tot leven brengen. En die verhalen vertellen we natuurlijk niet allemaal zelf. Want wij zijn een soort van, zou ik bijna zeggen, regisseur van de Time Machine. We willen ook een infrastructuur klaarzetten die gebruikt kan worden door onderzoekers, museumconservatoren, makers van educatieve programma’s of gewoon buurtbewoners zelf die een site maken over hun visie op het verleden. Maar dan kunnen ze wel gebruikmaken van alles wat we via die linked open data-technieken beschikbaar stellen.

Ronald: Dus wat dat betreft volgen jullie hierbij de principes van het Netwerk Digitaal Erfgoed? Die zijn leidend?

Boudewijn: Absoluut. We onderschrijven die volledig. De data die we gebruiken, houden we zoveel mogelijk bij de archieven zelf. We gebruiken open en gedeelde standaarden. En wat wij maken is zodanig dat het ook kan worden hergebruikt door anderen.

Boudewijn: Om die archiefstukken te kunnen tonen, moet het archief zichzelf wel openstellen en moet je ervoor zorgen dat je die informatie er op de goede manier uit kan trekken.

Kirsten: Is dat lastig?

Boudewijn: Dat is best wel lastig. Om een voorbeeld te noemen. Stel nou, we staan hier in de Jodenbreestraat. Als jij in je database ‘Jodenbreestraat’ getypt hebt, dan is dat niet zo handig. Want ten eerste was die spellingswijze enorm verschillend de afgelopen eeuwen. En ten tweede wil je eigenlijk dat iedereen die iets heeft over die straat in zijn collectie heeft verwijst naar een unieke identifier. In Amsterdam is dat de Adamlink-database.

Kirsten: Wat is dat?

Boudewijn: Dat is een manier om alle adressen die er ooit in Amsterdam waren te verbinden aan geografische locaties.

Kirsten: Zodat je weet dat dit vroeger een andere naam had.

Boudewijn: Het had een andere naam, maar dat maakt dan niks uit. Want als we allemaal verwijzen naar dat ene punt, dan gaat het eigenlijk over de geografische locatie. Dus een noorderbreedte, westerlengte. En dan krijg je dus een heel rijk beeld van precies die plek door de eeuwen heen op basis van al die mensen die archieven hebben gevormd. En de musea die collecties hebben verzameld. Gelukkig zijn er wel archieven die heel ver zijn, heel geavanceerd. Zoals het Stadsarchief Amsterdam. Maar ja, er zijn talloze archieven. Er zijn ook kleinere archieven die niet zoveel geld hebben. Dus het is wel ons doel om die te gaan helpen. Dus om te zeggen: ‘Geef ons je database en wij maken er linked data van.’ En dit is dus eigen uitnodiging aan archieven die iets over Amsterdam hebben om ons daarvoor te benaderen.

Kirsten: Hoe helpt dat hen? Kun je ze wat laten zien: ‘Kijk, dit gaat het worden.’

Boudewijn: Dat is natuurlijk leuk. Omdat we werken aan die pilot in de Joodse buurt, kan je laten zien dat wanneer je die archieven verbindt, je op een grootschalige manier heel veel mensen, huizen en gebeurtenissen kan koppelen aan zo’n locatie. Nou, dat moet inspireren, denk ik.

Kirsten: Dit geluid hé, dat carillon.

Boudewijn: Het is toch bijzonder dat Rembrandt bij wijze van spreken, datzelfde carillon heeft kunnen horen. Hoe het rook, dat weten we natuurlijk niet. Maar er zijn wel allerlei partijen bezig om bijvoorbeeld een vieze grachtengeur na te maken. Dus uiteindelijk komen we er ook nog wel eens een keer op uit, dat je dus geluid kan combineren met geur.

Kirsten: Leuk he?

Ronald: Het lijkt me fantastisch.

Kirsten: Lijkt mij ook. Dan krijg je echt een beleving als je dat erbij krijgt.

Boudewijn: Dat zou ik wel willen en dat heet volgens mij met een heel spannend woord immersive ervaring. Dus dan ga je in een ding zitten en dan zie je die visualisaties, net zoals in de bioscoop nu, die 4D-films. Dat je ook nog een plens water in je nek krijgt.

Kirsten: Precies.

Boudewijn: Dus eigenlijk de avatar-beleving, maar dan voor historische gebeurtenissen. En voor onderzoekers halen we al die belevingen eraf. Die willen de ruwe data.

Kirsten: Wij willen wel de full experience, toch?

Ronald: De full experience.

Kirsten: Nou, we hebben net een spannende achtervolging achter de rug.

Ronald: Mijn hoed waaide af.

Kirsten: Die hoed van jou ging bijna de metro in. Wat een wind.

Ronald: Boudewijn, we hebben het nu alleen over de Amsterdam Time Machine gehad. Maar je hebt er nog veel meer?

Boudewijn: Absoluut. In Nederland en daarbuiten. In Nederland heb je bijvoorbeeld Gouda, Friesland, Limburg…

Kirsten: Utrecht…

Boudewijn: Dordrecht… Het is een hele serie. Er zijn ook nog time machines die niet zo heten maar het eigenlijk wel zijn, in Lisse bijvoorbeeld. Dus we willen daar ook meer mee samenwerken. Bijvoorbeeld slimme dingen uitwisselen op techniekgebied, maar ook: ‘Hoe laat je je verhalen zien aan het publiek?’ Uiteindelijk maak je dan samen de Nederlandse time machine. En dan ligt het natuurlijk voor de hand om de grens over te gaan en binnen het grote verband van Europese time machines te zeggen: ‘Laten we naar elkaar verwijzen, meer connecties met elkaar maken in Europa, zodat je bij wijze van spreken van het Bordeaux uit 1680 via het Amsterdam van 1680 naar Krakau kan gaan. Toch die mooie Europese eenwordingsgedachte. Heel mooi hooggestemd.

Kirsten: Dan moeten er nog wel wat bruggetjes gelegd worden en wat obstakeltjes overwonnen worden. Eerst die Amsterdam Time Machine in de lucht.

Boudewijn: Eerst die Amsterdam Time Machine in de lucht om anderen te inspireren. Het Netwerk Digitaal Erfgoed werkt ook heel hard mee om ervoor te zorgen dat databezitters zoals archieven zoveel mogelijk openstellen. Dat doen we zelf ook: we hunten naar interessante databronnen. En over zo’n 650 dagen start het jubileumjaar van Amsterdam 750 jaar. En dan willen we de Amsterdammer een mooie blik op ieders verleden gunnen, zowel de Amsterdammers van nu, als van vroeger of van de toekomst. Dus we maken een beetje haast.

Kirsten: Wat een inspirerend verhaal.

Ronald: Zeker.

Kirsten: Ik zie het ook wel voor me. Jammer dat we nog zes maanden moeten wachten. Beste Boudewijn, dank voor je tijd.

Boudewijn: Jullie bedankt voor jullie prikkelende en enthousiaste vragen.

Kirsten: Laat ons weten hoe het gaat met de Time Machine. Als het goed is zien we het vanzelf.

Ronald: Tot de volgende keer dan! Tot snel!

Kirsten: Is dit een mooi bankje waarop we deze podcast kunnen afronden?

Ronald: Dat lijkt me goed.

Kirsten: Houd je hoed goed vast.

Ronald: Zeker, want anders waait-ie weer weg.

Kirsten: Wat is er nu zo mooi aan dit project?

Ronald: Wat ik vooral meegekregen heb en wat de Time Machine laat zien is dat alle erfgoedinstellingen in Nederland nu heel erg hun best doen om hun data beschikbaar te stellen. En de Time Machine laat zien wat voor mooie dingen daarmee kunnen worden gedaan. Dat is geweldig.

Kirsten: Dat lijkt me ook fijn als medewerker van een archief: ‘Dus dat kan je ermee doen!’

Ronald: Precies, dat je er nu verhalen mee kunt vertellen, en nog mooier: inclusieve verhalen. Het draait niet alleen om beroemde Amsterdammers maar ook om de gewone Amsterdammers.

Kirsten: Dus niet alleen verhalen van beroemde schilders en de elite, want die hebben we al, hè?

Ronald: Die zijn nu wel bekend, het gaat er nu juist om verhalen op te halen van diegenen die gewoon in Amsterdam woonden.

Kirsten: De gewone mensen.

Ronald: Precies. Dan zit deze podcast er weer op, Kirsten! Tot de volgende keer!

Kirsten: Doei!