Hoe helpen out-of-commerce-regelingen om erfgoedcollecties online beschikbaar te stellen? Maarten Zeinstra legt het uit

stop animation stop

Wat zijn Out of Commerce-regelingen?

Maarten Zeinstra: ‘Deze regelingen zijn mogelijk dankzij een wetswijziging in 2021. Sindsdien mogen collectieve beheersorganisaties zoals Pictoright, LIRA, StOPnl en Buma/Stemra toestemming geven om werken uit erfgoedcollecties te kopiëren en beschikbaar te stellen, zelfs als de makers ervan geen lid zijn van deze organisaties. Voorheen konden ze alleen toestemming geven voor werken van eigen aangesloten makers, waardoor sectorbrede afspraken niet mogelijk waren. Nu gelukkig wel.’

Met de erfgoedsector zijn de afgelopen jaren verschillende afspraken gemaakt?

‘Ja, er liggen nu drie belangrijke afspraken. Een ervan is het convenant losstaande muziekwerken. Dit betreft een afspraak met Buma/Stemra over “losstaande” muziek. Het gaat om het originele opgenomen muziekstuk op bijvoorbeeld een cd of cassettebandje, niet als het bijvoorbeeld gebruikt is in een film of radioprogramma. Erfgoedorganisaties betalen jaarlijks 130 euro per 120.000 streams. Dit is ongeveer een derde van het commerciële tarief voor het streamen van muziek.’

En verder?

‘Een tweede afspraak betreft het convenant audiovisuele werken. Het gaat om een afspraak met de Stichting Onafhankelijke Televisieproducenten Nederland (StOPnl) voor onder andere bedrijfs- en amateurfilms. Erfgoedorganisaties kunnen dit materiaal nu kosteloos online plaatsen. Op AVA_Net.nl kun je zien wie er al meedoet aan de regeling en hoe je zelf kunt aansluiten.’

Binnenkort wordt er een koepelovereenkomst voor kranten en andere periodieken getekend?

‘Ja! Met deze derde afspraak kunnen organisaties kranten, tijdschriften en andere periodieken die minstens tien jaar oud zijn online zetten. Het mooie is dat de Koninklijke Bibliotheek de kosten hiervoor draagt, wat gunstig is voor alle erfgoedorganisaties die hiervan gebruik willen maken. Net als bij het convenant voor audiovisuele werken moet een erfgoedorganisatie zich aansluiten bij de koepelovereenkomst om deze werken online beschikbaar te stellen.’

Welk materiaal komt in aanmerking?

‘De convenanten en overeenkomst zijn bedoeld voor werken die niet langer in de handel zijn. Het gaat daarbij om boeken, dvd’s en andere werken die niet meer via gangbare kanalen zoals een boekwinkel of bol.com verkrijgbaar zijn. Ook werken die nooit in de handel zijn geweest, zoals periodieken van een heemkundekring, vallen hieronder.’

Zijn er nog andere vereisten?

‘Ja, een erfgoedorganisatie moet elk werk dat onder een van de convenanten valt registreren bij het intellectuele eigendomsbureau van de Europese Unie (EUIPO). Na registratie moet je zes maanden wachten voordat je het materiaal online kunt zetten, zodat rechthebbenden tijd hebben om bezwaar te maken. Overigens mogen ze dit ook na zes maanden nog doen.’

Wat als er geen afspraken zijn voor bepaalde werken?

‘Voor sommige werken, zoals fotografie, bestaan nog geen afspraken. Grote erfgoedinstellingen willen hierover gaan onderhandelen. Voor werken zonder collectieve beheersorganisatie, zoals databanken, kun je de terugvaluitzondering gebruiken. Deze werken kunnen direct bij de eerder genoemde EUIPO worden geregistreerd en na zes maanden online worden gezet op niet-commerciële websites.’

Heb je een voorbeeld?

‘Een voorbeeld is het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) van het Nationaal Archief. Deze collectie wordt nu geregistreerd bij de EUIPO. Gezien het type werken, stukken die te maken hebben met (vermeende) samenwerking met de Duitse bezetter, is er waarschijnlijk geen collectieve beheersorganisatie die deze werken vertegenwoordigt. Dankzij het project Oorlog voor de Rechter wordt dit archief digitaal toegankelijk gemaakt voor een breed publiek.’

Wanneer kun je beter geen gebruik maken van een Out of Commerce-regeling?

‘Deze regelingen zijn bedoeld voor werken waarvan de rechthebbende moeilijk of niet te achterhalen is, maar waarbij duidelijk is dat ze niet langer in de handel zijn. Als je goed contact hebt met de maker of rechthebbende, kun je beter direct toestemming vragen. Dat is beter voor de relatie tussen erfgoedorganisaties en makers.’

Hoe werken de bestaande regelingen voor muziek en audiovisuele werken tot nu toe?

‘De regeling voor audiovisuele werken wordt veel gebruikt. We zien dat allerlei bedrijfsfilms en materiaal van de publieke omroep worden geregistreerd, bijvoorbeeld vanuit het Schatkamer-project van Beeld & Geluid.’

En muziek?

‘Nog heel weinig! Dat komt omdat veel muziek nog in de handel is via platforms als Spotify en Deezer, waar je betaalt om naar de muziek te kunnen luisteren. Uit een steekproef bleek echter dat 17% van de artiesten bij Beeld & Geluid en 40% bij Poparchief Groningen niet op Spotify staan, dus die zouden onder deze regeling kunnen vallen.’

Hoe wordt Out of Commerce-regelingen internationaal opgepakt?

‘Nederland loopt voorop met deze regelingen. In andere landen maken nationale archieven of nationale bibliotheken individuele afspraken met collectieve beheersorganisaties, maar niet voor de hele sector. Daardoor kunnen zij sneller materiaal online zetten, met miljoenen werken als resultaat.’

Wat is een volgende stap?

‘Na de huidige onderhandelingen over tijdschriften willen we kijken naar nieuwe afspraken, bijvoorbeeld voor fotografie.’