Hoe een bak met 3D-erfgoeddata van Gelderse topstukken tot nieuwe publiekstoepassingen leidde

19 januari 2022

In overleg met musea, historici en andere specialisten heeft Erfgoed Gelderland 3D-scans laten maken van 70 topstukken uit Gelderse collecties. Het leverde een bak aan data op, vertelt Erik van Vliet, adviseur publiek en interactieve media. Er lagen al plannen voor een webomgeving voor de scans en een VR-game, maar wat voor publiekstoepassingen kun je er nog meer mee maken?

Prototype van Sens(H)oor

De Gelderse musea hebben fraaie topstukken die samen verbindende verhalen vormen. Jammer genoeg is de mogelijkheid om ze fysiek bij elkaar te zien klein, legt Erik van Vliet uit. ‘De organisaties zijn vanzelfsprekend zuinig op hun objecten. Zo kwamen we op het idee voor de Schatkamers van Gelderland, waarbij we de topstukken uit de prehistorie tot begin 20e eeuw virtueel bij elkaar brengen. En dan niet als “platte” 2D-plaatjes, maar als 3D-scans zodat je de objecten van alle kanten kunt bekijken – iets wat in een museumomgeving sowieso nooit mogelijk is.’

Verhaal van Gelderland

In 2019 is het Verhaal van Gelderland gestart. Dit project verbindt de Gelderse geschiedenis, opgebouwd uit duizenden collectiestukken, onderzoeken, verhalen en erfgoedorganisaties, met elkaar en maakt het beter toegankelijk. Zo verschijnt er een vierdelige boekenserie en ook de Schatkamers van Gelderland maken van dit project onderdeel uit. Erfgoed Gelderland, Radboud Universiteit, Omroep Gelderland en Toerisme VAN werken hiervoor samen met musea, historische verenigingen en andere erfgoedorganisaties.

3D op het web

‘De 3D-scans zijn interessant voor historici en geïnteresseerde amateurs. Dus de beelden wilden we graag op het web tonen. Een webbureau heeft voor ons onderzocht hoe 3D in een traditionele webomgeving – op telefoon, laptop en computer – kan worden toegepast. Dat is gelukt,’ zegt Erik. Hij verwacht dat dergelijke beelden in de toekomst steeds vaker zullen opduiken. ‘Vergelijk de overgang van 2D naar 3D met die van zwart-wit naar kleurbeelden.’

VR-game

Ook een virtual reality (VR) game voor museumbezoekers stond op het wensenlijstje van Erfgoed Gelderland. ‘Samen met productiebureau Het Nieuwe Kader hebben we Schatkamers van Gelderland gemaakt. De game is speciaal ontworpen om met twee personen te spelen: de een gebruikt een innovatieve VR-bril, de ander een traditioneel touch screen. Zo kunnen bijvoorbeeld moeder en dochter of opa en kleinzoon samen gamen.’

De game was voor de huidige lockdown om de drie weken in een ander Gelders museum te spelen. ‘We maken reclame via de social media. En het slaat aan,’ merkt Erik. ’Mensen komen speciaal naar een museum om het spel te spelen. Vaak zijn het niet de traditionele museumbezoekers, maar een nieuw publiek. Heel tof!’

Een bak met data

De 3D-beelden staan nu online en museumbezoekers kunnen de VR-game spelen. ‘Ondertussen ligt er nog een bak aan data,’ zegt Erik. ‘Kunnen we nog andere gebruikerstoepassingen bedenken? Omdat we als Erfgoed Gelderland toch al samenwerken met de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN), was het een kleine moeite om die vraag voor te leggen aan tweedejaarsstudenten van Communication & Multimedia Design. Konden ze iets bedenken om erfgoed in 3D dichter bij het publiek te brengen?’

Snapchat/Instagram-achtige app

Na drie maanden kwamen de studenten met een prototype voor een app. ‘Het is een heel verrassend concept voor de jeugd,’ vertelt Erik. ‘Jonge gebruikers gaan in een Snapchat/Instagram-achtige omgeving aan de slag gaat met de scans van de objecten. De grap is dat ze de objecten maar voor de helft kunnen zien.’

Met augmented reality kunnen ze het zichtbare deel plaatsen in de ruimte waar ze zich bevinden. Zo kan het lemmet van een zwaard opeens een boekenplank worden en krijgt het een nieuwe betekenis. Ook kun je de twee oorspronkelijke delen weer aan elkaar plakken. Je ziet dan wat het oorspronkelijke object behelsde en je krijgt informatie over waar het vroeger voor werd gebruikt. ‘Hoewel de studenten voor hun studie alleen een prototype maken, heeft het ons geïnspireerd om anders naar 3D-materiaal te kijken.’

3D-print met audiotour

Het idee voor fysieke replica’s van de gescande topstukken krijgt wel uitvoering. ‘Samen met Margot Appelman van het CODA ExperienceLab gaan we met de 3D-scans prints maken voor blinden en slechtzienden. Zij kunnen de fysieke objecten straks voelen en aanraken,’ zegt Erik. ‘Hierbij willen we nog een stap verder gaan. Stel nu dat je een uitgeprint object niet alleen kunt voelen, maar dat je door bepaalde sensoren aan te raken ook geluidsfragmenten met informatie over het object te horen krijgt? Je kunt het zien als een audiotour, maar dan voor één object.’

Dit innovatieve idee met de naam Sens(H)oor kreeg eind 2020 de RAAK Aanmoedigingsprijs. RAAK beloont projecten waarbij een museum of collectie beschikbaar komt voor blinden en slechtzienden. ‘We werken samen met de doelgroep aan eerste prototypes, waarbij we samen nadenken over vragen als: Wat voor user interface heb je nodig zodat een blinde weet wat hij moet aanraken? En hoe zorg je ervoor dat duidelijk wordt welke sensoren al in werking zijn gezet? ‘Halverwege dit jaar moet er iets liggen,’ besluit Erik. ‘Al die plannen zijn – samen met makers – in gang gezet dankzij die enorme bak met 3D-data.’