Een terugblik op iPRES 2023 in drie trends

Door: Sam Alloing, Susanne van den Eijkel en Daniel Steinmeier

Trend 1: disruptive times

Dit jaar draaide het congresprogramma om het thema Digital preservation in disruptive times en besteedde het veel aandacht aan onderwerpen zoals wereldpolitiek en klimaatverandering, en hun impact op preservering. Hoe kan de internationale preserveringsgemeenschap inspelen op deze ontwikkelingen?

Lok Hei Lui, een student aan de University of Toronto, illustreerde dit met een treffend voorbeeld van een situatie waarin vrijheden worden ingeperkt. Onder autoritaire regimes komt de vrije journalistiek vaak onder druk te staan, zoals in het geval van de gedwongen stopzetting van Apple Daily, een pro-democratische mediagroep in Hongkong, door de autoriteiten.

Lok Hei Lui vertelde hoe een online initiatief heeft geholpen om dit materiaal anoniem te bewaren, terwijl hij tegelijkertijd als belangrijke vraag opwierp: ‘If we truly believe in intellectual freedom and information as human rights, what can and should we do?’. Het antwoord vind je in zijn paper.

Tipping point voor het creëren van data?

Nog een voorbeeld van disruptive times: de grenzen waar we als mensheid tegenaan lopen. Volgens de International Data Corporation (IDC) hebben we met z’n allen in 2020 maar liefst 64,2 zettabyte aan data gecreëerd. Eén zettabyte staat gelijk aan een triljard bytes. En dan hebben we die data nog niets eens verwerkt. Hebben we als preserveringsgemeenschap ons tipping point bereikt?

Een panel besprak dit onderwerp met het publiek en gaf ons enkele overdenkingen mee, zoals:

• vijf ChatGPT-zoekvragen verbruiken zo’n halve liter water;
• klimaatverandering (natuurbranden, overstromingen, energietekorten) vormt een bedreiging voor digital preservation, en andersom bevordert digital preservation klimaatverandering;
• niet alle data is ervoor gemaakt om altijd bewaard te blijven. In de geschiedenis van de mensheid zijn wel meer bronnen verloren gegaan.

Trend 2: inclusiviteit

Inclusiviteit is een steeds belangrijker onderwerp op iPRES. Je ziet duidelijk dat preserveringscollega’s steeds meer het initiatief nemen om samen met gemeenschappen te zoeken naar manieren om collecties te behouden. En dat brengt ons bij de tweede trend.

Auteurs Erin Yunes, Cana Uluak Itchuaqiyaq en Kara Long behandelen dit onderwerp in hun paper ‘The Rematriation Project: Building Capacity for Community Digital Archiving in Northwest Alaska‘. Ze beschrijven hoe een werkgroep, aangevoerd door de Inuit-gemeenschap in Alaska, probeert na te gaan hoe ze hun eigen digitale archieven kunnen beheren.

Wat hierbij echt belangrijk is, is dat gemeenschappen zelf kunnen kiezen wat ze delen, met wie ze dat willen delen, en hoe ze hun kennis en geschiedenis kunnen bewaren op een manier die hun cultuur weerspiegelt.

Kan AI helpen?

Een heel ander soort gemeenschap bespreekt Sami Meddeb in zijn paper ‘The valorizing of the Tunisian radio archive‘. Het betreft kleine Tunesische radiogemeenschappen die niet genoeg geld hebben om hun uitzendingen te bewaren. Samen met Radio Elyssa heeft de Digital Cooperation Association Tunisia een project opgezet om te onderzoeken of kunstmatige intelligentie (AI) op een betaalbare manier kan helpen bij het archiveren van radio-uitzendingen.

Anders kijken naar Designated Community’s

Tijdens de conferentie gingen ook twee andere keynotes over inclusiviteit en community-archivering, waarbij de belangrijkste boodschap was dat we niet moeten praten óver de ‘Designated Community’, oftewel de doelgroepen van een archief, maar juist mét hen.

Een van de keynote-sprekers, Sherry Williams, gaf voorbeelden van hoe we met gemeenschappen kunnen samenwerken. De andere keynote spreker, Ricardo Punzalan, richtte zich in zijn verhaal op ‘Reciprocity, Reparative Actions, and Decolonial Work’.

Ricardo benadrukte het belang van een dialoog met de Designated Community over hoe ze in collecties worden vertegenwoordigd, en waarom het zo belangrijk is om collecties met de betrokken gemeenschappen zelf te bekijken en bespreken. Misschien moeten sommige collecties zelfs wel eigendom worden van de gemeenschappen waar ze betrekking op hebben.

Trend 3: preserveringspraktijk nader bekeken

De derde en laatste trend die we willen noemen, betreft de dagelijkse praktijk van preservering zelf. Veel van de concepten en methoden die we als preserveringsprofessionals al een tijdje gebruiken, zoals certificering, zijn inmiddels ingeburgerd, maar zijn ze nog toereikend?

Problematiek van certificeringsmethode TRAC

Assistant professor Rebecca Frank heeft in haar paper ‘Repository Staff Perspectives on the Benefits of Trustworthy Digital Repository Certification’ gekeken naar wat gebruikers vinden van TRAC-certificering, wat staat voor Trustworthy Repositories Audit & Certification: Criteria and Checklist. De belangrijkste voordelen zijn dat deze certificering zorgt voor meer openheid en een betere communicatie met belanghebbenden. Ook kan het helpen bij het aantrekken van partners, sponsors of fondsen.

Maar aan de andere kant brengt TRAC hoge kosten met zich mee. Bovendien is deze certificering niet bekend genoeg om echt impact te hebben. Dit geldt eigenlijk ook voor andere certificeringsmethodes die eerder onderzocht zijn. Door een certificaat voor zoveel mogelijk repositories geschikt te maken, is het niet voldoende specifiek.

Problematiek van ‘significant properties’

Het begrip ‘significant properties’ is in de preserveringsgemeenschap altijd al een beetje omstreden geweest. Dit idee gaat ervan uit dat er kenmerken zijn aan materiaal, zoals uiterlijk, die altijd hetzelfde moeten blijven, ook als het bestandsformaat verandert. Dit begrip houdt op deze manier niet echt rekening met het feit dat we iets kunnen ervaren als hetzelfde, zelfs als het veranderd is.  Rhiannon Bettivia, Yi-Yun Cheng en Michael Gryk laten in hun paper ‘I Got A Letter From My Past Self: (Un)managed Change and Provenance’ dit filosofische punt zien aan de hand van een stripverhaal.

Tot slot

Inmiddels zijn we ons alweer aan het voorbereiden op iPRES 2024 in Gent! Zouden deze drie trends volgend jaar weer aan bod komen? Een voorproefje van iPRES vindt dit jaar plaats op de Werelddag van de digitale duurzaamheid op 2 november. Ben jij erbij?