Digitale Scheurkalender Burgerschap biedt vmbo-leerlingen ‘cultuursnacks’

17 augustus 2020

Hoe leg je de link tussen erfgoed en burgerschapsonderwijs? De Digitale Scheurkalender Burgerschap zet vmbo-leerlingen via kunst- en cultuursnacks aan het denken over zaken als democratie, vrijheid en identiteit. Een inspirerend concept met aansprekend lesmateriaal voor bijvoorbeeld Nederlands, maatschappijleer of een mentorles. Annemarie Hogervorst van Kunstgebouw en Iris Brandts van Erfgoedhuis Zuid-Holland leggen uit hoe zij dit ontwikkelden.

Iris Brandts van Erfgoedhuis Zuid-Holland en Annemarie Hogervorst van Kunstgebouw. Foto: Gido Gil

Kunstwerken

Tieners in naveltruitjes, punkrockers met hanenkammen en mannen in zwarte pakken – in de fotoserie Exactitudes van Ari Versluis en Ellie Uyttenbroek zijn mensen met dezelfde outfit gegroepeerd. Het is een van de kunstwerken in het lesmateriaal van de Digitale Scheurkalender Burgerschap, ontwikkeld door Kunstgebouw en Erfgoedhuis Zuid-Holland. ‘Vmbo-leerlingen kijken eerst onbevangen naar deze fotoserie en gaan daarna met elkaar in gesprek. Wat dragen ze zelf bijvoorbeeld? Zien ze kleding als deel van hun identiteit? En wat betekent identiteit eigenlijk?’ vertelt projectleider Annemarie Hogervorst.

Verplaatsen in een ander

Burgerschapsonderwijs leert leerlingen over hun rol als burgers in de maatschappij rond onderwerpen als respect, democratie en vrijheid. ‘Kunst en erfgoed blijken het perfecte middel om leerlingen met andere ogen te leren kijken naar zichzelf, anderen en hun eigen leefwereld,’ zegt projectmedewerker Iris Brandts. De Digitale Scheurkalender Burgerschap richt zich op vmbo-leerlingen. Een bewuste keuze, zegt Annemarie: ‘Het vmbo vertegenwoordigt 60% van het voortgezet onderwijs. Toch is er voor deze doelgroep nog weinig lesmateriaal ontwikkeld over kunst en erfgoed. Daar willen wij wat aan doen.’

Lessen ontwikkelen voor toekomstig curriculum

Hoewel scholen sinds 2006 verplicht zijn om burgerschapsonderwijs te geven, pakken ze dit heel verschillend aan. Er ligt namelijk nog geen curriculum, oftewel een wettelijk voorschrift over de leerdoelen van het burgerschapsonderwijs. Daarom overhandigden leraren in oktober 2019 (via Curriculum.nu) een voorstel aan de minister. Iris: ‘Dit voorstel is ons vertrekpunt voor de onderwerpen en opdrachten. Door de aansluiting bij het toekomstige curriculum kunnen leraren de Digitale Scheurkalender Burgerschap goed verweven in hun lesprogramma.’

De burgerschapsonderwerpen in het voorstel van Curriculum.nu bleken wel behoorlijk breed. ‘Wij maken deze concreet door in te zoomen op één aspect van zo’n onderwerp dat dicht bij de belevingswereld van de leerlingen ligt. ‘Bij het thema globalisering nemen we bijvoorbeeld de vraag “Waar liggen jouw wortels?” als uitgangspunt.’

Simpel inzetbaar

De Digitale Scheurkalender Burgerschap is een webtool met video’s, foto’s en interactieve opdrachten en werkt simpel via het digibord of tablets, zonder downloads of handleidingen. ‘Een les duurt ongeveer een kwartier, maar met extra voorbeelden en meer ruimte voor discussie kan het ook een heel lesuur vullen,’ zegt Annemarie. De kalender even doorkijken van tevoren is voor de docent al voldoende voorbereiding. De lessen behandelen onderwerpen als vrijheid en gelijkheid, identiteit en solidariteit en zijn toepasbaar bij bijvoorbeeld geschiedenis, Nederlands, maatschappijleer of een mentorles.

Vier voorbeeldlessen uit de digitale Kalender Burgerschap

Feedback is essentieel

Een van de belangrijkste factoren in het ontwikkelingsproces is de feedback die Annemarie en Iris kregen van leraren. Iris: ‘Doordat we leraren vanaf het begin erbij hebben betrokken, houden we scherp of de inhoud, vorm en toon passen bij de doelgroep.’ Ook SLO (het Nationaal Expertisecentrum voor Leerplanontwikkeling) keek mee voor een goede inhoudelijke aansluiting bij het onderwijs.

De eerste test in een vmbo-brugklas was een mooi leermoment. ‘Bij het thema “vrijheid van meningsuiting” gingen we in op het verschil tussen een mening en een feit. In een van de opdrachten was een reeks advertenties van vroeger te zien waarin artsen sigaretten aanprijzen. We merkten dat de discussie na de eerste advertentie al op gang kwam, terwijl de volgende afbeeldingen juist de vaart eruit haalden. Eén sterk beeld bleek dus al voldoende,’ vertelt Iris.

‘De filmpjes en afbeeldingen zijn heel gaaf bij de onderwerpen. De onderwerpen zijn super actueel! De combinatie van dit alles maakt het levendig en fantastisch om te gebruiken in de les’

Najat Ahmadi, docente Maatschappelijke Zorg bij Zadkine in Rotterdam

Kunst en cultuur voor iedere leerling

Het concept van de digitale scheurkalender is bedacht door het Kröller-Müller Museum. Op die manier brengen scholen, die dit museum niet kunnen bezoeken, hun leerlingen virtueel in contact met kunst en erfgoed. Kunstgebouw en Erfgoedhuis Zuid-Holland zetten dit concept samen al eerder succesvol in voor het basisonderwijs en trekken dit nu door naar het voortgezet onderwijs. De Digitale Scheurkalender Burgerschap wordt op 27 oktober gelanceerd met acht onderwerpen en wordt na feedback van leraren aangevuld met nog vier onderwerpen.

Artikelenserie

Dit artikel is het derde in een serie van acht interviews met partijen die digitaal erfgoedlesmateriaal voor het onderwijs ontwikkelen. Met deze serie willen we vanuit het programma over digitaal erfgoed voor het onderwijs, culturele instellingen inspireren om erfgoedlesmateriaal breder in te zetten dan alleen voor geschiedenislessen. Bijvoorbeeld burgerschap, zoals bij de Digitale Scheurkalender. Ook laten de artikelen zien hoe deze projecten de verbinding met het onderwijscurriculum hebben gezocht.