Deze essaybundel daagt uit om met nieuwe ogen naar archieven te kijken

3 december 2024

Wat is erfgoed eigenlijk? En hoe ontstaan archieven en collecties? In de essaybundel ‘Open Archief, Artistic Reuse of Archives’ dagen kunstenaars, onderzoekers en curatoren de erfgoedwereld uit. Ze onderzoeken niet alleen bestaand erfgoed, maar bevragen ook wat geïnstitutionaliseerde organisaties verzamelen, hoe ze dat doen en voor wie.

Foto: Rob Verkerk

Essaybundel over drie edities Open Archief

Open Archief, Artistic Reuse of Archives kijkt terug op drie edities van het programma Open Archief (2019-2022). In dit project nodigden het Nieuwe Instituut, Beeld & Geluid en later het IISG kunstenaars uit om erfgoedarchieven en -collecties creatief te hergebruiken. Via residenties, tentoonstellingen en workshops ontstonden innovatieve interacties tussen archieven en kunstenaars.

De kern van Open Archief is het idee dat hergebruik een vorm van co-creatie is: archieven veranderen continu door bijdragen van archiefvormers, archivarissen én gebruikers. Deze bundel, met bijdragen van kunstenaars en archiefprofessionals, onderzoekt hoe kunstenaars archieven interpreteren, welke ethische vraagstukken spelen rond hergebruik en hoe de dynamiek tussen archieven en gebruikers werkt. De publicatie is tot stand is gekomen met steun van Stichting Archiefpublicaties en het Pictoright Fonds.

Emotie in erfgoed

In het essay Remembering Otherwise legt kunstenaar belit sağ de vinger op een zere plek: het gebrek aan emotionele waarden in erfgoed. Ze toont aan dat het puur feitelijk weergeven van gebeurtenissen voorbijgaat aan de beleving van gemeenschappen van wie het erfgoed wordt bewaard. Zonder emotie ontstaat een onvolledige geschiedschrijving waarin het menselijke aspect ontbreekt.

Archief van onderop

Het verhaal van Albert Knol, oprichter van het Forum Queeres Archiv München, staat centraal in Philipp Guflers essay On the Necessity for Grasroots Historical Activism. De kunstenaar laat zien dat gemarginaliseerde groepen vaak geen plek vinden in het geïnstitutionaliseerde archieflandschap. Het creëren van een bottom-up community archief kan dan een krachtig antwoord zijn.

Als een bos een archief wordt

Het kunstenaarscollectief The Shock Forest Group tilt in het essay This Forest was Built to be Bombed het concept van een archief naar een nieuw niveau. Ze benaderen het Schokbos zelf als archief – een kunstmatig bos naast het voormalige staatsbedrijf Artillerie Inrichtingen Hembrug, aangelegd om explosies te dempen bij het testen van wapens. Aan de hand van het terrein, de grond, de bomen en de ‘artefacten’ die ze tegenkomen onthullen zij niet alleen de geschiedenis van het bos, maar ook de grimmige kant van de Nederlandse wapenindustrie.

Nieuwe perspectieven

Er is niet één antwoord waarin alle auteurs elkaar vinden over hoe je met een archief om kunt gaan. Het boek is juist een aanmoediging en inspiratiebron om los te komen van vertrouwde denkpatronen: hoe zien archieven eruit, voor wie zijn ze bedoeld en wat betekent erfgoed in deze tijd?