De Tijddetective (1): hoe Gouda’s geschiedenis een game wordt

In Gouda werkt een groep vrijwilligers al jaren aan het ontsluiten van het lokale verleden via de Gouda Tijdmachine. Duizenden uren werk hebben geleid tot een indrukwekkende hoeveelheid gegevens. Maar de volgende stap is minstens zo spannend: hoe maak je van al die informatie een ervaring die het brede publiek aanspreekt? Een van de resultaten wordt een location-based game, die in samenwerking met gameontwikkelaar Living Story, softwarebedrijf Tourio, het Streekarchief Midden-Holland, Museum Gouda en de Historische Vereniging Die Goude tot stand komt.

Van data naar spel

In 2023 startten verschillende partners een onderzoek naar de mogelijkheden van een game op basis van linked data. Dit leidde tot een eerste prototype. Sinds medio 2024 wordt het concept verder ontwikkeld onder de naam De Tijddetective.

De insteek is zowel speels als inhoudelijk: Fenna, een tijddetective, nam archiefstukken over vier historische Gouwenaren mee naar huis voor nader onderzoek, maar raakte ze kwijt. Daardoor zijn deze personen als het ware ‘uit de geschiedenis verdwenen’. Spelers krijgen één uur de tijd om een van deze personen terug te vinden. Daarvoor bezoeken ze vijf locaties in de binnenstad, lossen puzzels op met archiefmateriaal en verzamelen onderweg ‘tijdtikken’. Die kunnen ze aan het eind gebruiken om terug te reizen in de tijd en hun antwoord te controleren.

Spelers kiezen uit vier historische figuren: een geneesheer, een misdadigster, een pijpenmaker of een bierbrouwer. Op iedere locatie in de binnenstad ontdekken ze een stukje geschiedenis én de context van het leven van deze persoon. Daarmee ontstaat een spelvorm die kennis, beleving en onderzoek combineert.

Gewone mensen in de hoofdrol

Lotte Boekhout, game designer bij Living Story, benadrukt het belang van de beleving buiten het scherm: ‘Tijdens het spel moet je niet alleen op je telefoon kijken, maar juist ook om je heen en de mooie plekken in de stad ontdekken. Daarom hebben we eerst vooral naar de locaties zelf gekeken, om te bedenken welke verhalen daar over verteld kunnen worden.’

De keuze voor de vier karakters is bewust gemaakt, vervolgt Lotte: ‘We hebben samen met Museum Gouda en Gouda Tijdmachine bekeken welke thema’s onmisbaar zijn voor een spel over Gouda. Zo kwamen we uit op de onderwerpen bier, ambachten, gezondheidszorg en criminaliteit. Daarbij wilden we vooral gewone mensen centraal stellen – geen burgemeesters of beroemdheden, maar herkenbare inwoners van vroeger.’

Van archief naar verhaal

Coretta Bakker, directeur van Streekarchief Midden-Holland, vult aan: ‘Er was ook een praktische overweging: we moesten wel personen kunnen vinden waar we gegevens van hadden. Niet alleen een naam, maar ook een adres, eventueel beroep en interacties met anderen. Het spel wordt sterker als je verschillende bronnen kunt koppelen.’

Geneesheer Büchner is gekozen vanwege zijn bepalende rol in de gezondheidszorg van Gouda in de eerste helft van de 19e eeuw. ‘Hij documenteerde alles: patiënten, behandelingen en effecten. In het Streekarchief Midden-Holland liggen enkele boekjes en verschillende notities – een goudmijn voor de game,’ vertelt Peter Kuppen, projectleider bij Gouda Tijdmachine, die materiaal over Büchner bij elkaar zocht.

Een ander personage is Susanna, een vrouw die volgens haar eigen zeggen per ongeluk haar man doodde. ‘Ze trouwde in de Sint-Janskerk, werd als misdadigster veroordeeld in een lokaal gebouw, woonde in een bepaalde wijk. Alles is te herleiden naar plekken in de stad,’ aldus Coretta. ‘Zo ontstaat een mooie mix van verschillende personages en tijdperken.’

Wat vraagt het van de archieven?

De ontwikkeling van De Tijddetective stelt eisen aan de manier waarop data beschikbaar is. Niet alle bronnen waren al gedigitaliseerd of gestructureerd. ‘We hebben bijvoorbeeld vonnisboeken met gegevens over misdadigers,’ legt Coretta uit. ‘Die zijn getranscribeerd, maar we moeten ze nog structureren: wie deed wat, waar, wanneer? Zodat de data bruikbaar wordt voor de game – maar ook voor toekomstige onderzoekers en geïnteresseerden.’

De game werkt zo ook als een aanjager: het helpt de deelnemende partijen prioriteiten te stellen in het beschikbaar stellen van materiaal. Coretta: ‘We merken dat deze vertaling naar een verhaalvorm ons dwingt om kritisch te kijken naar wat we al hebben – en wat we nog nodig hebben.’

Van papier naar prototype

De techniek achter de game wordt ontwikkeld door Tourio, dat al jaren software maakt voor interactieve audiotours. Nieuw is de gamelaag die nu op hun platform wordt gebouwd. ‘We testen eerst op papier: werkt het verhaal, zijn de puzzels logisch, begrijpen spelers wat ze moeten doen?’ zegt Lotte. ‘Als het technisch platform straks klaar is, kunnen we het direct invoeren.’ En vervolgens lopen testers de eerste route in Gouda – met een telefoon in de hand. Dan wordt duidelijk of alles werkt zoals het bedacht is.

Tegelijkertijd werken Museum Gouda en Streekarchief Midden-Holland aan de promotie. ‘We willen de game alvast bekend maken, zeker met het nieuwe schooljaar in zicht,’ vertelt Coretta. ‘Het is bedoeld voor gezinnen, scholieren, toeristen en nieuwsgierige Gouwenaars. En dat vraagt om samenwerking met bijvoorbeeld de VVV en ondernemers in de binnenstad.’

Lessen uit de samenwerking

De betrokkenen zijn unaniem over de meerwaarde van het project. Lotte is verrast door de schat aan informatie die over de Goudse geschiedenis beschikbaar is. ‘Voor details in de verhaallijnen kan ik putten uit de enorme kennis die de vrijwilligers van Gouda Tijdmachine hebben. Die kennis is echt indrukwekkend.’

‘Als archieven zijn we van de gegevens; hoe meer, hoe beter,’ zegt Coretta, ‘maar we hebben Lotte als game designer nodig om er structuur in aan te brengen en er een verhaal van te maken.’

Peter sluit zich daarbij aan: ‘Het is leuk om samen te werken met commerciële partijen – enthousiaste mensen met goede ideeën. Voor de toekomst is het belangrijk dat wij als vrijwilligersorganisatie met projectvoorstellen komen die zij kunnen uitvoeren. We kunnen niet alles zelf doen en er is altijd geld nodig. De les is: denk buiten je eigen grenzen, kom met ideeën en zoek daarna uit hoe je ze samen kunt verwezenlijken.’

Wordt vervolgd.