99 interviews tonen hoe de erfgoedwereld het Verdrag van Faro al toepast

18 oktober 2022

Erfgoed heeft een maatschappelijke en verbindende waarde voor de samenleving en alle burgers kunnen daaraan bijdragen. Dat is het uitgangspunt van het Verdrag van Faro. Om erachter te komen wat de huidige ervaringen met erfgoedparticipatie zijn, heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 99 interviews gehouden. Het onderzoeksrapport ‘Samen leren door te doen’ geeft een beeld van hoe het erfgoedveld nu al volgens Faro werkt. En hoe ze daarin verdere stappen kan zetten.

Foto: HomeComputerMuseum. Dit Helmondse museum werkt al volgens het Verdrag van Faro

Dit is het Verdrag van Faro

Het Verdrag van Faro is in 2005 opgesteld door de Raad van Europa en trad in 2011 in werking. Het gaat in dit verdrag om de waarde die mensen zelf aan erfgoed geven. Je kunt erfgoed inzetten als middel om bij te dragen aan sociale cohesie, bijvoorbeeld door buurtbewoners bij archeologische opgravingen te betrekken. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed rondt een driejarige verkenning rondom het Verdrag van Faro af met een Uitvoeringsagenda die aan de staatssecretaris van Cultuur en Media, Uslu, wordt gepresenteerd. Als het verdrag door Nederland wordt ondertekend, wordt het samenwerken en deelnemen aan erfgoed een onlosmakelijk onderdeel van de erfgoedpraktijk.

De hoofdvraag van dit Faro-onderzoek is: hoe kunnen erfgoedprofessionals, erfgoedinstellingen en overheden werken volgens het Verdrag van Faro? Wat zou de implementatie van dat verdrag kunnen betekenen voor de erfgoedpraktijk? Daartoe zijn vanuit de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) 99 professionals geïnterviewd. De belangrijkste bevindingen uit het onderzoek zijn op een rij gezet.

Experimenteer en leer door te doen

De Faro-manier van werken is al in de praktijk te vinden. Bottom-up en top-down. Zo krijgt bijvoorbeeld een brugwachtershuisje door een buurtinitiatief een nieuwe bestemming. Of leent een museum objecten uit voor workshops om herinneringen van mensen met dementie te stimuleren.

Uit de interviews blijkt dat erfgoedprofessionals nog wel zoeken naar manieren om erfgoedparticipatie in de praktijk vorm te geven. Dat is ook niet zo verwonderlijk: hun rol verandert. Ze zijn niet langer de expert maar een facilitator en een verbinder. Omdat het om mensen- en maatwerk gaat, is experimenteren een belangrijke manier van werken. Fouten durven maken en ervan leren hoort daarbij.

Creëer ontmoetingsplekken

Er zijn al initiatieven vanuit overheden en erfgoedinstellingen om zich bijvoorbeeld te laten adviseren door burgers en erfgoedgemeenschappen. Denk daarbij aan het gebruik van monumenten en het ontzamelen van collecties. Burgers krijgen een uitnodiging voor inspraakbijeenkomsten en denken mee via interviews, praattafels en klankbordgroepen. Dat vraagt iets van de professionals: respect, een luisterend oor voor de burger en – niet onbelangrijk – praten in begrijpelijke taal, zonder vakjargon.

De aanwezigheid van een fysieke ontmoetingsplek is hierbij van groot belang. Alleen dan kunnen burgers, vrijwilligers, erfgoedgemeenschappen, maar ook professionals, ondersteunende organisaties en overheden samenkomen, kennis en ervaringen uitwisselen en een netwerk vormen. Ook online platformen kunnen hiervoor worden ingezet, zoals LinkedIn, overheidswebsites en sociale media als Instagram en Facebook.

Leg verbindingen

Faro plaatst het erfgoed midden in de samenleving. Op overkoepelend niveau werken de erfgoedsector en domeinen als onderwijs, toerisme, welzijn en zorg al samen. Dat versterkt de rol van erfgoed in de samenleving, bevordert het delen van kennis en ervaring, en stimuleert de uitbreiding van netwerken.

Bij domeinoverstijgend werken gaat het vooral om kansen zien en benutten. Dat vraagt om erfgoedprofessionals die mensen in andere vakgebieden opzoeken, organisaties die samenwerken en om de herpositionering van de erfgoedsector als inherent onderdeel van de samenleving. Een mooi voorbeeld: erfgoedambtenaren die collega’s vanuit andere domeinen betrekken bij opstellen van erfgoedbeleid zodat erfgoed een rol speelt bij andere maatschappelijke opgaven.

Laat traditionele manier van werken los

Erfgoedparticipatie vereist een dynamisch en flexibel begrip van erfgoed. Staat de mens centraal in het erfgoedbegrip, dan is het haast vanzelfsprekend dat het waarderen, beheren en ontwikkelen van erfgoed samen met de burger plaatsvindt. En als een erfgoedprofessional openstaat voor verschillende verhalen, waarden en perspectieven, dan kiest hij of zij eerder voor een menselijke en betrokken aanpak. Uit de gesprekken voor dit onderzoek blijkt dat professionals steeds meer buiten hun eigen muren treden en inspelen op de behoeften van de maatschappij.

Wat vergt dit van de professionals? Laat zowel de traditionele manier van werken als eigen concepten los en deel de zeggenschap. Zo ontstaat de ruimte voor een brede en domeinoverstijgende samenwerking. De interviews laten zien dat openheid, luisteren en in gesprek gaan belangrijke sleutels zijn voor de Faro-aanpak.