Marcel Ras: ‘Digitale duurzaamheid is ook een organisatorisch vraagstuk’
arcel Ras heeft in de erfgoedwereld zijn sporen verdiend op het gebied van digitale duurzaamheid. Op 1 april maakt hij als coördinator Netwerk Research Data Support bij de Vrije Universiteit de overstap naar de wetenschap. Een terugblik op zijn rol als domeinmanager Houdbaar bij het Netwerk Digitaal Erfgoed.
Marcel Ras
Over de heggetjes van sectoren heen stappen
‘Een goed voorbeeld van hoe je het bewaren van digitaal erfgoedmateriaal in een netwerk kunt organiseren? Dat is voor mij de samenwerking tussen het Nationaal Archief en Beeld en Geluid,’ zegt Marcel Ras. ‘Het Nationaal Archief zou vanuit zijn wettelijke taak de video-opnames van de vergaderingen in de Tweede Kamer moeten opslaan. Maar het Nationaal Archief vond dat het niet beschikte over de benodigde infrastructuur en kennis. Nu werken ze samen met Beeld en Geluid, die hier wél alles voor in huis heeft.’
Dit voorbeeld laat volgens Marcel goed zien hoe het digitale vraagstuk steeds complexer is geworden. ‘En dan is het handig collega-instellingen te vragen hoe zij de zaken aanpakken en om samen te werken. Zo stap je over de heggetjes van verschillende sectoren heen.’
Van archeologie naar archivering
Dat Marcel zijn sporen zal verdienen op het gebied van digitale duurzaamheid ligt niet voor de hand. Hij studeert af als historicus en archeoloog in een periode waarin de banen niet voor het oprapen liggen. Het digitale duurzaamheidsballetje begint echt goed te rollen als hij in dienst treedt bij DEN. Daarna werkt hij bij de Koninklijke Bibliotheek achtereenvolgens als projectleider webarchivering en hoofd afdeling e-depot. Hij stapt over naar de Nationale Coalitie Digitale Duurzaamheid (NCDD), die later opgaat in het Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE). Marcel gaat in 2018 bij het NDE aan de slag als domeinmanager Houdbaar.
Niet alleen een technische oplossing
Als rond de eeuwwisseling de hoeveelheid digitale informatie steeds grotere vormen aanneemt, dringt de vraag zich op hoe organisaties die informatie moeten bewaren. ‘Opvallend was dat men dit beschouwde als een technisch probleem,’ zegt Marcel. ‘Omdat het de beperkte houdbaarheid van bestandsformaten betrof, ging alle aandacht uit naar technische oplossingen.’
‘Totdat duidelijk werd dat het behalve een technisch ook een organisatorisch vraagstuk is. Want hoe ga je in je organisatie om met de digitale transformatie? Hoe zorg je ervoor dat mensen over de benodigde kennis beschikken? Ook belangrijk: welke financiële middelen kunnen worden vrijgemaakt? Dit zorgde voor een omslag in het denken.’
Actief aan de gang
En daar komt nog een inzicht bij. ‘Op het moment dat je dit allemaal doet voor de gebruiker van de toekomst, spreek je van duurzame toegankelijkheid,’ doceert Marcel. ‘Dat is niet bewaren om het bewaren. We leggen geen videobanden op zolder, om er na een verhuizing achter te komen dat je de informatie niet kunt raadplegen omdat er geen videorecorders meer beschikbaar zijn.’
Duurzame toegankelijkheid betekent dus dat je actief iets moet doen. De overgang van de Nationale Coalitie Digitale Duurzaamheid in het Netwerk Digitaal Erfgoed markeerde dan ook nog een nieuw inzicht: ‘We bewaren digitaal erfgoedmateriaal om het te kunnen delen, om het zichtbaar te maken. Het drielagenmodel van het NDE – het zichtbaar, bruikbaar en houdbaar maken van erfgoed – heeft het perspectief van duurzame toegankelijkheid breder gemaakt.’
‘Steeds meer mensen en lagen raken betrokken bij het duurzaam beheren van digitale informatie’
Verwijderde tweet
Organisaties kunnen nog veel meer benadrukken waarom het bewaren zo belangrijk is, vindt Marcel. ‘Laatst vroeg ik deelnemers aan een workshop Sociale media-archivering of ze de tweet van zangeres Famke Louise met de tag #ikdoenietmeermee konden vinden. Nee dus. Haar tweet, waarover in de media veel te doen is geweest, was verwijderd. Heel jammer, want dergelijke sociale mediaberichten en alle reacties erop zijn over een tien- of twintigtal jaar onderzoeksmateriaal voor historici.’
Ga het gesprek aan
Bewaar je als erfgoedinstelling materiaal vanuit de maatschappij, schuif dan in een zo vroeg mogelijk stadium bij de makers aan tafel. ‘Niet voor niets geven archieven de overheden nu richtlijnen voor bestandsformaten mee, zodat ze de overheidsdocumenten in de toekomst zo goed mogelijk kunnen beheren,’ aldus Marcel.
‘Dus wil je bijvoorbeeld materiaal van architecten verzamelen, ga dan met ze in gesprek. Zo zorg je ervoor dat ze hun bestanden straks zodanig aanleveren dat je als archief de langetermijntoegang kunt garanderen. Dit betekent dat er steeds meer mensen en lagen betrokken raken bij het duurzaam beheren van digitale informatie.’
Met trots terugkijken
Met trots kijkt Marcel terug op de leeromgeving en cursus Leren preserveren die binnen het domein Houdbaar is ontwikkeld en die onlangs in beheer is gebracht bij een commerciële partij. Maar nog trotser is hij op de International Conference on Digital Preservation (iPRES) in 2019. ‘Geweldig dat we vanuit het Netwerk Digitaal Erfgoed de belangrijkste conferentie op het gebied van digitale duurzaamheid naar Nederland konden halen. En wat een ervaring om dit te mogen organiseren!’
Geleerde les
Als coördinator Netwerk Research Data Support bij de Vrije Universiteit (VU) gaat Marcel zich richten op de wetenschap. ‘Het is een wereld die ik veel minder goed ken,’ zegt hij, ‘al speelt het duurzaam bewaren van wetenschappelijke data ook hier een grote rol. Ik vind het een uitdaging om onderzoekers hier nog bewuster van te maken.’
In zijn nieuwe functie neemt Marcel zijn ervaringen in het Netwerk Digitaal Erfgoed mee: ‘Zoek elkaar op, breng het gesprek op gang, leer van elkaar en wees transparant over wat goed en niet goed gaat. Dit is de basis voor een succesvolle samenwerking.’
