Donna Verheijden viert met expositie Building the visual mind het hergebruik van erfgoed

3 februari 2022


I

In de pop-uptentoonstelling ‘Building the Visual Mind’ in Het Nieuwe Instituut (HNI) haalt kunstenaar Donna Verheijden nieuwe verhalen op uit het digitale HNI-archief Hoe ging ze te werk en wat kunnen erfgoedorganisaties hiervan leren?


Filmstill Building the visual mind, Donna Verheijden, 2021 (bewerkte afbeelding: glasnegatief, Bureau Cuypers, Collectie Het Nieuwe Instituut)

Dit is Donna Verheijden

Donna Verheijden is kunstenaar, ontwerper en filmmaker. Ze doet artistiek onderzoek naar digitaal erfgoed door het te remixen en creatief te hergebruiken.

Op ontdekkingsreis

‘Lees maar, er staat niet wat er staat,’ schreef dichter Martinus Nijhoff in 1934. Aan die bekende dichtregel moeten we denken als Donna Verheijden over de tentoonstelling Building the visual mind vertelt. Diverse foto’s van fysieke 3D-maquettes tekende ze met een computerprogramma over, om er vervolgens een ‘collageachtig non-gebouw’ van te maken.

En wat is de a capella gezongen muziek die je hoort? Luister maar, je hoort niet wat je hoort. Het zijn haiku’s – een vorm van Japanse dichtkunst – van de Nederlandse interieurarchitect Cora Nicolaï-Chaillet. Voor de expositie zijn ze naar het Engels vertaald en in muziek omgezet.

Moet je als bezoeker weet hebben van die achtergronden? Nee! bezweert Donna. ‘Ik wil iedereen uitnodigen om mijn sprookjeswereld te betreden. Beschouw de expositie als een ontdekkingsreis door de archieven van Het Nieuwe Instituut.’

Filmstill Building the visual mind, Donna Verheijden, 2021 (bewerkte afbeelding: affiche uit affiche verzameling, Collectie Het Nieuwe Instituut)

Bekend met het archief

Bekend met de collectie was Donna al. In 2019 maakte ze op uitnodiging van Open Archief, een samenwerking tussen Het Nieuwe Instituut en Beeld en Geluid, nieuw werk met gebruik van hun open (auteursrechtvrije), digitale collecties. Het eindresultaat was de video-installatie The stolen archive, waarin ze verborgen verhalen en gebeurtenissen in beide archieven met elkaar verbond.

Van archief naar nieuw narratief

Dit avontuur smaakte naar meer. Donna benaderde Het Nieuwe Instituut om opnieuw de collectie door te spitten. Naast gedigitaliseerde schetsen, blauwdrukken, bouwtekeningen en een schat aan foto’s en glasnegatieven, gedigitaliseerd voor het project Architectuur Dichterbij, herbergt de collectie ook veel born digital (van oorsprong digitaal) materiaal. Dit materiaal is soms van nog levende makers. Voor haar nieuwe project combineerde ze born digital en gedigitaliseerd materiaal. ‘Zo wil ik de bezoeker meenemen in een immersieve reis door de technologische evolutie in de architectuur, van analoog naar digitaal.’

Filmstill Building the visual mind, Donna Verheijden, 2021 (bewerkte afbeelding: glasnegatief, Kasteel de Haar, Collectie Het Nieuwe Instituut)

Expositie als casestudy

De expositie Building the visual mind is een op zichzelf staand werk, legt Donna uit. Daarnaast beschouwt ze het als haar eigen casestudy, haar zoektocht naar het gebruik van het materiaal. ‘Hoe zit het bijvoorbeeld met auteursrechten als je gedigitaliseerd of born digital materiaal creatief hergebruikt? Welke vrijheden kun je je permitteren?’

Het digitale materiaal leidt ook tot andere, wezenlijke vragen. Zijn de born digital 3D-modellen van maquettes op het scherm exact zoals de architect ze bedoeld heeft? Of is er data loss, doordat de modellen in een ander programma worden getoond? En zien ze er nu dus anders uit? Stuk voor stuk intrigerende vragen.

Net als in haar voorgaande werken heeft Donna voor deze expositie beelden geremixt. ‘Hierdoor wordt het materiaal in een andere context geplaatst en verandert de betekenis. Denk maar aan de a capella gezongen muziek.’

Kennissessies

In diverse kennissessies neemt Donna makers en collega’s van archieforganisaties mee door het maakproces. Ook laat ze zien voor welke kwesties ze kwam te staan bij het creatief hergebruik van het archiefmateriaal en hoe ze daarmee omging. De data worden binnenkort bekendgemaakt. Meer weten of een kennissessie bijwonen? Neem contact op met Donna Verheijden, info@donnaverheijden.nl.

Hedendaagse blik

De expositie en de programmering eromheen (zie kader) zijn volgens Donna ‘een celebration van creatief hergebruik’. Ze wil collega-makers hiermee aanmoedigen om met digitaal erfgoedmateriaal aan de slag te gaan. Daarbij is het een must, vindt ze, om dit materiaal kritisch, met een hedendaagse blik, te bevragen en het gesprek met de collectiebeheerders aan te gaan. ‘Dit kan leiden tot innovatie, kennisuitwisseling en, uiteindelijk, tot een grotere toegankelijkheid van het erfgoedmateriaal.’

Makers Programma

Het Netwerk Digitaal Erfgoed, Beeld en Geluid en Het Nieuwe Instituut zijn het meerjarige Makers Programma gestart. Samen onderzoeken zij hoe instellingen, kunstenaars en andere makers de potentie verzilveren die ligt in het creatief hergebruik van digitaal erfgoed.

Lees meer over het Makers Programma

Op de hoogte blijven?