Onderzoeksdata vraagt om heldere visie op duurzame bewaring

24 augustus 2022

Stel, je doet onderzoek naar de chemische compositie van verflagen van een schilderij. Wat doe je dan met de onderzoeksdata? Welke wil je voor de toekomst bewaren? Hoe werkt dat precies? Want deze data maakt ook onderdeel uit van ons cultureel erfgoed. In een Duurzame Data Bootcamp afgelopen juli gingen erfgoed- en dataprofessionals hierover met elkaar in gesprek. Organisatoren Tamara van Zwol en Cees Hof vertellen over deze eerste verkenning.

Binnen het Netwerk Digitaal Erfgoed is er veel aandacht voor het duurzaam bewaren van digitaal erfgoed, zodat ook volgende generaties toegang hebben tot het materiaal en kunnen raadplegen. ‘Erfgoedcollega’s denken vaak meteen aan scans en metadata over de objecten in een collectie,’ zegt Tamara van Zwol, netwerkcoördinator Houdbaar binnen het Netwerk Digitaal Erfgoed.

‘Maar er is nog meer,’ vult Cees Hof, data station manager en trainer bij DANS, aan. ‘Neem onderzoeksdata uit museumcollecties, zoals “Ancient DNA” uit botmateriaal.’ Tamara: ‘Ook informatie uit herkomstonderzoek, archeologische data en oral history-onderzoek vallen hier bijvoorbeeld onder. Het is dus een heel breed aandachtsgebied.’

E-RIHS

Om cultureel erfgoed op een duurzame manier voor toekomstige generaties te behouden en toegankelijk te maken, werken verschillende universiteiten, overheidsinstellingen, musea en archieven samen aan een geïntegreerde onderzoeksinfrastructuur. De European Research Infrastructure Heritage Science, oftewel E-RIHS, wil erfgoedonderzoekers toegang geven tot de expertise, onderzoeks- en datafaciliteiten van Europese instellingen en onderzoeksinstituten, onderling en op internationaal niveau. Het Europese E-RIHS-consortium bestaat uit verschillende nationale knooppunten. Als coördinator van E-RIHS.NL zet de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zich in om het nationale knooppunt, en het bijbehorende consortium, vorm te geven. De bootcamp was een van de eerste projecten van E-RIHS.NL, met VHIC als organisatorische partner

Ga met elkaar in gesprek

De groep professionals die zich met onderzoeksdata op het gebied van erfgoed bezighouden, is heel divers. Van data steward, datamanager en onderzoeker in de heritage sciences tot collectieregistrator of adviseur digitale archieven. De bootcamp, geïnitieerd vanuit het Nederlandse knooppunt van de European Research Infrastructure Heritage Science (E-RIHS, zie kader), liet zien dat degenen die de data creëren, zoals onderzoekers, vaak niet degenen zijn die de verantwoordelijkheid in hun takenpakket hebben om ze duurzaam te bewaren, zegt Tamara.

‘Dit betekent dat die beide partijen of zelfs collega’s binnen de organisatie met elkaar in gesprek moeten gaan. Dit was een leermoment voor ons: het gaat ook over het belang van de communicatie en netwerkvorming binnen en buiten de organisatie. Niet alleen over de technische knowhow rond onderzoeksdata.’

Ook de AVG speelt een rol

Er komt veel bij kijken als het gaat om het duurzaam bewaren van dergelijke onderzoeksgegevens, stelt Cees. ‘Je moet je data bijvoorbeeld zo opslaan dat onderzoeksgegevens in de loop der tijd kunnen worden aangepast of geannoteerd met nieuwe inzichten. Het is geen statische collectie. In het kader van de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) is het ook belangrijk om te weten wie er toegang tot de data hebben of dat er privacygevoelige gegevens in staan bijvoorbeeld. Al deze zaken en meer leg je vast in iets dat wij een datamanagementplan noemen.’

Selectie als aandachtspunt

Een van de vraagstukken en uitdagingen die tijdens de bootcamp naar voren kwamen was het onderwerp selectie. Welke data bewaar je precies van je onderzoek? De ruwe data of alleen de bewerkte? Of alleen de data die bij een publicatie horen? En hoe zit het eigenlijk met de software die je gebruikt om je data te bewerken? De consequenties van deze keuzes zijn groot als het gaat om de toegankelijkheid, herbruikbaarheid en hoeveelheid data.

Cees: ‘Er zijn geen simpele antwoorden te geven, maar door erover te discussiëren werd het onderwerp wel op de kaart gezet. Ook de principes van FAIR-data kwamen uiteraard aan bod. Hoe zorg je ervoor dat data voldoen aan de principes van vindbaarheid, toegankelijkheid, interoperabiliteit en herbruikbaarheid?’

Hoe nu verder

‘De bootcamp was een eerste goede stap op weg naar meer verbinding tussen erfgoedonderzoekers, data stewards en datamanagers en collectiebeheerders en archivarissen. Via dit soort bootcamps leren deelnemers elkaars taal te spreken en begrijpen ze de behoeften en beperkingen van elkaar,’ concludeert Cees. ‘Gezamenlijk wordt zo gezorgd voor duurzaam toegankelijke onderzoeksdata in de erfgoedwetenschappen,’ zegt Tamara. ‘We kijken nu naar de mogelijkheden van een vervolg van deze bootcamp.’