Durf als erfgoedorganisatie te citeren: zo gebruik je het citaatrecht

In de wereld van de journalistiek is het een alledaagse praktijk: het citeren van een passage uit een boek of een gedicht. ‘Het is zo vanzelfsprekend dat we er zelden aan twijfelen of dit wel of niet is toegestaan,’ zegt Maartje Hülsenbeck.’ Instinctief weten we: dit mag. We hebben het hier over het citaatrecht, een uitzondering op het auteursrecht. Hierdoor is er  geen toestemming nodig van de rechthebbenden.’

Ongegronde angst

‘Maar als het gaat om foto’s, filmbeelden en geluidsfragmenten van anderen, durven velen het citaatrecht niet te gebruiken – als ze er überhaupt al van gehoord hebben,’ constateert Maartje. ‘Deze terughoudendheid komt vooral door de angst voor mogelijke claims van rechthebbenden. Een angst die ongegrond is, zolang we een paar spelregels in het achterhoofd houden. Ik zal er een paar noemen.’

Lengte citaat is een onderbuikgevoel

‘Stel dat je een artikel voor een museumwebsite schrijft over een oude molen. In dat geval mag je filmbeelden van die molen gebruiken om je verhaal te ondersteunen. Het versterkt datgene wat je in je tekst beschrijft. Beperk je daarbij tot dat wat je verhaal echt illustreert, niet wat het alleen maar  opfleurt. Wat je citeert is dus een kwestie van gezond verstand, een soort onderbuikgevoel.’

Noem de bron

Je zou kunnen denken: waarom is er geen specifieke regel in de auteurswet die bepaalt dat je bijvoorbeeld slechts een bepaald aantal seconden film mag gebruiken? ‘Gelukkig is die regel er juist niet!’ zegt Maartje. ‘Dit geeft je de vrijheid om zelf te beoordelen wat je nodig hebt om je boodschap over te brengen. Maar vergeet vooral niet om de bron in je artikel te noemen. Dat is een must.’

Zet geen relaties op het spel

Als je weet dat het gebruik van bepaald materiaal problemen bij belanghebbenden kan veroorzaken, is het verstandig om een goede afweging te maken, adviseert Maartje. ‘Denk hier altijd over na  als je vermoedt dat dit tot ontevredenheid bij relaties zal leiden.’

Voorvechter

Maartje noemt zichzelf een voorvechter voor het inzetten van het citaatrecht. Beeld & Geluid zet het citaatrecht waar mogelijk in, bijvoorbeeld in het nieuwe Mediamuseum. ‘Het citaatrecht en andere uitzonderingen op het auteursrecht zijn er niet voor niets. Er is van alles bedacht zodat je voor het gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal niet altijd afhankelijk bent van de rechthebbenden. Maak er dus gebruik van.’