Bedreigd digitaal erfgoed op fysieke dragers

Bijna alle erfgoedinstellingen hebben cd’s, dvd’s, floppy’s en USB-sticks met daarop Nederlands erfgoed. Dit materiaal dreigt verloren te gaan omdat instellingen deze dragers in veel gevallen niet meer kunnen uitlezen. In het project Bedreigd digitaal erfgoed op fysieke dragers zoekt het NDE, samen met het erfgoedveld, naar oplossingen.

Nieuwe computers hebben vaak al geen dvd-drive meer en wie heeft er nog een computer met een floppy-drive staan? Er is een grote kans dat ook de USB-aansluiting hetzelfde lot wacht. Kortom, informatie die nu veilig op een moderne drager staat, kan in de toekomst ontoegankelijk worden. Tenminste, als het erfgoedveld nu geen actie onderneemt.

Onderzoek

Dat er iets moet gebeuren, laat het onderzoek zien dat de projectgroep Bedreigd digitaal erfgoed op fysieke dragers in het voorjaar van 2020 onder zo’n 150 Nederlandse erfgoedinstellingen heeft uitgevoerd. Daaruit blijkt onder meer dat bijna 80% van de deelnemende erfgoedinstellingen beschikt over fysieke dragers met daarop digitale informatie die nog niet duurzaam toegankelijk is gemaakt binnen een digitaal archief. Verder heeft bijna 40% van deze instellingen fysieke dragers die ze niet meer kunnen uitlezen. Dit heeft vooral te maken met het ontbreken van een infrastructuur en beperkte financiële middelen en menskracht.

Starten met veiligstellen

Met dit onderzoeksrapport kunnen erfgoedinstellingen nu al stappen nemen om digitaal erfgoed op fysieke dragers veilig te stellen. Maar omdat niet elke instelling de middelen of kennis in huis heeft, werkt het NDE aan een aantal hulpmiddelen. Het veiligstellen van digitaal erfgoed begint bij bewustwording, bij de vraag: ‘Wat heb ik in de collectie dat (mogelijk) bedreigd wordt en om hoeveel en welk materiaal gaat het precies?’ Daarna is het zaak om deze data veilig te stellen.

Programma Digitaal Erfgoed Houdbaar

Het thema Bedreigd digitaal erfgoed op fysieke dragers past in het programma Digitaal Erfgoed Houdbaar van het NDE. In dit programma werken erfgoedorganisaties samen aan het veiligstellen van hun digitale informatie.

Lees meer over dit programma

Schade-atlas

Om erfgoedinstellingen hierbij te helpen heeft de projectgroep een schade-atlas ontwikkeld. In deze online omgeving vind je informatie over de meest voorkomende dragers, welke fouten of schade je kunt tegenkomen en de mogelijkheden om dragers uit te lezen. Met deze schade-atlas kunnen instellingen de risico’s op verlies van informatie inschatten en prioriteit geven aan het materiaal dat ze moeten veiligstellen.

Verwerkingsstraat

‘Zelf aan de slag gaan’ vereist wel wat kennis van hardware en software. Daarnaast kost het ook tijd en geld om een en ander op te zetten. Daarom is er door het NDE in geïnvesteerd om op een aantal centrale punten in het land zelfverwerkingsstraten in te richten. Een zelfverwerkingsstraat is een publiekelijk toegankelijke plek met allerlei computers en bijbehorende software waar het erfgoedveld informatie van de meest voorkomende dragers uit kan lezen. Het NDE zorgt voor handleidingen en deelt deze bovendien binnen het netwerk, zodat instellingen ook zelf aan de slag kunnen met het opzetten van zo’n verwerkingsstraat.

De eerste zelfverwerkingsstraat is ingericht bij het HomeComputerMuseum in Helmond. Voor andere zelfverwerkingsstraten wordt op dit moment gesproken met een aantal partijen, waaronder het Fries Filmarchief (FFA) in Leeuwarden. Daarnaast werkt het NDE samen met het Vlaamse meemoo. Zij hebben een Digital Repair Cafe ingericht.

Vervolg

De schade-atlas is vrij beschikbaar op het platform Github en wordt inhoudelijk beheerd door een speciaal in te richten expertgroep. De experts zorgen dat de inhoud actueel blijft. Organisaties die een zelfverwerkingsstraat hebben ingericht, voeren daar zelf de regie over.

Het komende jaar monitort het NDE hoe de schade-atlas en de zelfverwerkingsstraten gebruikt worden en wat de ervaringen zijn. Mogelijk kan de schade-atlas in een later stadium uitgebreid worden met informatie over minder voorkomende typen dragers, maar ook hardware en software. Of met een register van de organisaties in Nederland die oude hard- en software preserveren.